همه چیز درباره لخته های خون

خون این مایع حیات‌بخش زندگی که در عروق خونی با هر تپش قلب در سرتاسر بدن به جریان می‌افتد، دارای اجزایی است که هر کدام وظیفه‌ی خاصی را بر عهده داشته و هماهنگ با یکدیگر به امور مهمی از جمله حمل عناصر ضروری حیات، رساندن آن‌ها به سلول‌ها و دریافت مواد زائد از آن‌ها می‌پردازند. از طرفی به دلیل وجود سلول‌های خاص و فاکتورهای انعقادی در خون، به هنگام بروز جراحت و آسیب‌دیدگی، با تشکیل لخته‌ی خون که همانا به هم چسبیدن و تشکّل سلول‌های خونی است، از خونریزی بیش از حد جلوگیری می‌شود. بنابراین تشکیل لخته‌ی خون در مرحله‌ی نخست یک قابلیت ویژه به حساب می‌آید. اما گاهی این تجمع گلبول‌های خونی به جای کمک‌رسانی، خطرساز می‌شوند. تنها بروز جراحت نیست که می‌تواند باعث تشکیل لخته‌ی خونی در محل آسیب دیدگی بشود، بلکه گاهی در داخل رگ‌های خون اتفاقاتی می‌افتد که به فرآیند تشکیل لخته کمک می‌کند.

سیستم گردش خون برای از بین بردن لخته‌ فرآیند خاصی دارد و به طور طبیعی به هنگام سپری‌کردن بیماری و در دوران بهبودی، بدن مشکل لخته را حل می‌کند. نکته اینجا است که اگر بعضی از لخته‌ها خیلی زود حل نشده و از بین نروند، می‌توانند با جریان خون به ارگان‌های حیاتی نظیر قلب و مغز رفته و رگ‌های خونی تغذیه‌کننده‌ی آن‌ها را مسدود یا تنگ کنند.

مطلب مرتبط: با ۸ توصیه برای کاهش فشار خون آشنا شوید

این لخته‌های خونی بسیار خطرناک هستند و باید به سرعت برای درمان اقدام شود. در ادامه‌ی این مقاله با اقدامات درمانی متنوع و ضروری برای انحلال لخته‌ی خون آشنا شده و نکته‌های خوبی را برای پیشگیری از تشکیل لخته‌ در خون و کنترل اختلالات خونی خواهید آموخت.

نشانه‌ها و علائم تشکیل لخته

اینکه لخته در کدام از قسمت بدن تشکیل شده می‌تواند علائم متفاوتی را در فرد ایجاد کند:

۱. در دست یا پا

• درد دست یا پا
• گرم شدن، التهاب یا حساسیت ناگهانی در عضو
• تغییر رنگ پوست اندام به قرمز یا آبی

۲. در ریه

• تنگی نفس ناگهانی
• سرفه‌هایی که منجر به خارج شدن موکوس یا خون از دهان شود
• درد تیز و ناگهانی قفسه‌ی سینه که به تدریج بد و بدتر می‌شود
• تپش قلب تند یا نامنظم
• تب
• تعریق بیش از حد
• ضعف یا سرگیجه

۳. در مغز

• بی‌حسی یا ضعف و ناتوانی صورت، دست یا پاها
• تکلم مشکل‌دار یا نامفهوم
• از دست دادن بینایی یک یا هر دو چشم
• ناتوانی در راه رفتن
• از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن
• گیجی
• سرگیجه

۴. در قلب

• درد یا حس سنگینی در قفسه‌ی سینه یا قسمت بالایی بدن
• تنگی نفس
• تعریق
• حالت تهوع
• ضعف

۵. در عروق شکمی

• درد شدید شکمی
• استفراغ
• اسهال

۶. در کلیه

علائم تشکیل لخته در کلیه کم و نادر اما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• درد یا حساسیت در قسمت بالا، پشت و پهلوهای بدن
• وجود خون در ادرار
• کاهش حجم ادرار
• تب
• حالت تهوع
• استفراغ

عوارض وجود لخته

به گزارش ۷۲۴پرس دات کام، ممکن است لخته‌ای که در سیاهرگ‌های عمقی دست یا پا تشکیل شده از محل تشکیلش تکان خورده، با جریان خون حرکت کرده و به مغز و ریه برسد؛ اینجاست که خطر لخته چند برابر می‌شود و می‌تواند شرایط جدی و پیچیده‌ای را فراهم کند. این شرایط می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:

امبولیسم ریوی

 اگر لخته در مسیر گردش خون حرکت کند و به ریه‌ها برسد، عروق ریه را مسدود کرده و با ممانعت از خونرسانی درست به بافت ریه آسیب می‌زند. از طرف دیگر چون خون وریدی به ریه می‌رود تا اکسیژن هوا را از ریه دریافت کند و دوباره به قلب برگشته و با پمپاژ قلب به سرتاسر بدن اکسیژن‌رسانی می‌کند؛ اختلالی که لخته در مسیر خون در ریه ایجاد می‌کند قلب را به فعالیت بیشتر وادار می‌کند که در نهایت قلب دچار ناتوانی در عملکرد و آسیب می‌شود.

امبولیسم و سکته‌ی مغزی

گاهی اوقات لخته‌ی جابه‌جا شده در رگ تغذیه کننده‌ی مغز، جاخوش می‌کند و به این ترتیب باعث امبولیسم مغزی می‌شود. مغز ارگان مهم بدن است که برای انجام وظایفش به تغذیه از طریق خونرسانی نیاز دارد. اگر خون به مغز نرسد سلول‌های مغزی محل درگیر به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی می‌میرند. این وضعیت را ایسکمی مغزی می‌گویند. سکته‌ها واقعاً جدی هستند و جزو عوامل تهدید کننده‌ی زندگی به شمار می‌آیند. افرادی که در سه ساعت اول پس از وقوع سکته اقدامات درمانی دریافت کنند کمتر دچار ناتوانی‌های پس از سکته می‌شوند.

ترومبوزیز سیاهرگ کلیوی

وقتی لخته در سیاهرگی که خون را از کلیه جمع می‌کند شکل بگیرد، ترومبوزیر سیاهرگ کلیوی رخ می‌دهد. در بیشتر موارد مشکل در طول زمان بیشتر می‌شود، اما باعث نقص ماندگاری در کلیه نمی‌شود. هرچند گاهی اوقات لخته‌ی خون در سیاهرگ کلیوی می‌تواند درنتیجه‌ی نقص شدید عملکرد کلیه ایجاد بشود. در این حالت کلیه در انجام وظیفه اش دچار مشکل شده است و مواد سمی در خون وارد می‌کند.

مطلب مرتبط: ۷ نشانه کم خونی و روش‌های درمان آن را بشناسید

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر فردی علائم وجود لخته را در خود مشاهد کرد و اگر سابقه‌ی فامیلی این مشکل را هم داشت باید هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کند. وقتی وجود لخته در عروق فردی مشخص شد اولین کاری که پزشک برای بیمار انجام می‌دهد درمان فوری است تا جلوی وقوع مشکلات ثانویه گرفته بشود. لخته‌ی خون در هر قسمتی از بدن که باشد نیاز به درمان و توجه جدی دارد مخصوصاً اگر در ارگان‌های حیاتی مثل قلب و مغز باشد و خطر سکته‌ی قلبی یا مغزی را بیشتر کند یا لخته به ریه‌ها رسیده باشد و باعث امبولیسم ریوی شود.

درمان لخته خون

گزینه‌های درمانی انتخابی برای بیمار دارای مشکل لخته‌ی خون به سلامت عمومی او و محل قرارگیری لخته بستگی دارد. اما رویکرد درمانی انتخابی جزوی از موارد زیر خواهد بود:

۱. داروهای ضد انعقاد خون

ممکن است پزشک درمانگر برای درمان لخته‌های خونی داروهای ضد انعقاد خون تجویز کند. البته در بیشتر موارد داروهایی را در نظر می‌گیرد که مردم آن‌ها را به عنوان رقیق‌کننده‌ی خون می‌شناسند. این داروها در ضمن این‌ که نمی‌گذارند لخته‌ی موجود در عروق خونی بیمار بزرگتر شود، خطر تشکیل لخته‌های جدید را هم کاهش می‌دهند. به گزارش ۷۲۴پرس (724press.com)،‌ معمولاً پزشک مصرف داروهای ضد انعقاد را برای ۵ تا ۱۰ روز اول پس از تشخیص لخته در رگ‌های خونی توصیه می‌کند. هرچند گاهی مواردی پیش می‌آید که بیمار باید درمان دارویی با داروهای ضد انعقادی را برای چندین هفته، ماه و حتی چندین سال ادامه بدهد تا خطر تشکیل مجدد لخته در عروقش را به حداقل برساند.

عمده داروهای ضد انعقادی که به طور معمول در این زمینه استفاد می‌شوند عبارتند از:

هپارین تجزیه ناپذیر (Unfractionated Heparin)

این دارو که با نام مخفف UFH هم شناخته می‌شود روی پروتئین آنتی‌ترومبین موجود در پلاسما -که با تبدیل فیبرینوژن به فیبرین باعث تشکیل لخته می‌شود- اثر می‌گذارد و مانع از شکل‌گیری لخته‌‌ی جدید می‌شود. برای اثربخشی سریع دارو، تزریق داخل وریدی یا زیر جلدی دارو توسط پزشک صورت می‌گیرد.

میزان این دارو در خون در طول روز تغییر می‌کند. به همین دلیل شاید لازم باشد چندین مرتبه سطح دارو را در خون فرد اندازه‌گیری شده و در صورت نیاز تزریق مجدد انجام بگیرد.

هپارین با وزن مولکولی کم

هپارین با وزن مولکولی کم با نام مخفف LMWH از UFH مشتق شده ولی نسبت به آن اثر بلند مدت‌تری دارد و آثار استفاده از آن قابل پیشبینی‌تر است. اگر این دارو به عنوان داروی درمانی برای بیمار تجویز شود به مانیتورینگ روزانه‌ی سطح دارو در خون نیازی نیست و تزریق دارو طبق برنامه توسط خود شخص در منزل انجام‌پذیر است.

وارفارین

وارفارین در فرآیند تولید ویتامین K اختلال ایجاد می‌کند. کبد ویتامین K را برای تولید پروتئین‌های لازم برای انعقاد خون به مصرف می‌رساند. پزشک مصرف قرص وارفارین را به بیمارانی توصیه می‌کند که در انتهای دوره‌ی هپارین درمانی هستند.

در اولین هفته‌ی درمانی پزشک چندین تست انجام می‌دهد تا دوز دارویی مناسب را برای بیمار به دست بیاورد. بعد از تعیین مقدار مناسب دارو، به منظور کاهش خطر خون‌ریزی‌های غیرقابل کنترل باید سطح دارو در خون بیمار با مانیتورینگ منظم کنترل شود.

داروهای ضد انعقاد خوراکی

این داروها با نام اختصاری (DOACs) دسته‌ی جدیدی از داروای ضد انعقادی هستند که مستقیماً روی پروتئین‌هایی که در تشکیل لخته نقش دارند اثر می‌گذارند. این داروها خیلی زود اثر می‌کنند، ولی از آنجا که آثارشان در بدن کوتاه مدت است اگر یک دوز آن فراموش شود خطر تشکیل لخته‌ی خونی بالا می‌رود. در واقع مصرف به موقع و مرتب دارو برای بیمار بسیار حیاتی است. اگر بیمار مصرف درست این دارو را جدی بگیرد عوارض دارویی کمتری را نسبت به وارفارین متحمل خواهد شد؛ چرا که هم خطر خونریزی با این داروها کمتر است و هم با مواد خوراکی، مکمل‌ها و دیگر داروها تداخل کمتری دارد. تنها مشکل این داروها قیمت بالای آنها است. از داروهای ضد انعقادی خوراکی می‌تواند به موارد زیر اشاره کرد:

• اپیکسابان apixaban ( الیکوئسEliquis)
• بتریکسابان (بِویکسزا BevyxXa)
• دبیگاتران dabigatran ( پرااکسا Pradaxa)
• ادوکسابان
• ریواروکسابان

۲. جوراب فشاری ساق بلند

افرادی که در یکی از سیاهرگ‌های عمقی دست وپای‌شان لخته‌ی خون تشکیل شده و احتمال بزرگ شدن آن وجود دارد و در واقع مشکل ترومبوزیز سیاهرگ عمقی (deep vein thrombosis) دارند، ممکن است دچار بیماری ثانویه‌ای‌ به نام سندروم پس از انعقاد (post- thrombotic syndrome) هم بشوند. در بیمارانی که این مرحله را تجربه می‌کنند به دلیل آسیبی که به عروق خونی‌ وارد آمده، رگ‌ها دچار تورم و التهاب شده و دردناک می‌شوند. برای چنین افرادی جوراب فشاری ساق بلند یا جوراب واریس که کشش خوبی در بافت پارچه دارد مفید است. فایده‌ی این جوراب این است که به حرکت خون از قسمت‌های تحتانی بدن به سمت قلب کمک کرده و علائم سندروم پس از تشکیل لخته را کاهش می‌دهد.

مطلب مرتبط: ۹ مشکل پا که می‌توانند نشانه بیماری‌های جدی باشند

بیمار باید این جوراب را بپوشد و تا بالای قسمت عضلانی پشت ساق پا و حتی بالاتر بالا بکشد. اگرچه جنس این جوراب‌ها محکم و سخت به نظر می‌رسد، اما به فرم بدن اندازه می‌شود و به اصطلاح روی بدن می‌نشیند پس جای نگرانی نیست و باید تا جای ممکن جوراب را بالا کشید. این جوراب‌ها در داروخانه‌ها موجودند و نیازی به تهیه‌ی نسخه نیست، اما ممکن است متخصص حاضر در داروخانه برای پیدا کردن سایز مناسب جوراب، اندازه پای بیمار را ببیند.

۳. داروهای حل کننده‌ی لخته یا ترومبولیتیک‌ها

این داروها لخته‌ای که در عروق خونی تشکیل شده را حل می‌کنند. بسته به نظر پزشک یا این دارو‌ها داخل ورید تزریق می‌شوند یا مستقیماً با کمک تجهیزات لازم در داخل عروق خونی نزدیک به محل لخته فرستاده می‌شوند.

چون داروهای حل کننده‌ی لخته‌ی خون احتمال خونریزی را زیاد می‌کنند ممکن فقط برای افرادی تجویز شوند که لخته‌های خونی بزرگی دارند یا لخته‌هایی دارند که با داروهای ضد انعقاد از بین نرفته‌اند. همچنین افرادی که سندروم پس از انعقاد خون مداوم یا ناتوان کننده دارند هم جزو افرادی هستند که می‌توانند این دارو را دریافت کنند.

۴. عمل جراحی خارج سازی لخته

در بعضی موارد خارج کردن لخته‌ی خون از سیاهرگ یا سرخرگ بیمار بسیار ضروری است. عمل تخلیه‌ی لخته ترومبکتومی نام دارد و در مواقعی که لخته خیلی بزرگ باشد یا باعث آسیب به عروق و بافت اطراف خود شده انجام می‌شود. بیمار باید در مورد عمل جراحیش با پزشک جراح صحبت کند.

 در اکثر موارد جراح یک برش کوچک در بالای محل لخته ایجاد کرده و لخته را خارج می‌کند. سپس یک لوله‌ی کوچک یا استنت را در داخل رگ قرار داده و محل برش را بخیه می‌زند.

۵. قرار دادن فیلتر در بزرگ سیاهرگ زیرین

بزرگ سیاهرگ زیرین یک رگ سیاهرگی بزرگ در ناحیه‌ی شکمی است که خون را از اندام‌های تحتانی به سمت قلب و ریه‌ها هدایت می‌کند. به گزارش ۷۲۴پرس دات کام، گاهی اوقات لخته‌ای که در پاها تشکیل شده از جای خود تکان خورده و از طریق همین سیاهرگ زیرین به سمت ریه‌ها می‌رود. اگر به عروق ریه برسد و آن‌ها را مسدود کند امبولیسم ریوی اتفاق می‌افتد. به همین خاطر جراح ممکن است برای پیشگیری از بروز چنین مشکلی از فیلتر درون عروقی استفاده کند. روند کار به این صورت است که جراح یک برش کوچک در سیاهرگ گردن یا کشاله‌ی ران ایجاد می‌کند و با کمک ابزارهای مخصوص و با توجه به تصاویر پرتو ایکس، فیلتر را در مسیر خون پیش می‌برد تا به بزرگ سیاهرگ زیرین برسد و بعد فیلتر را در جای مناسب و درستش محکم می‌کند. این فیلتر مثل یک صافی مانع از حرکت لخته از اندام‌های تحتانی به سمت ریه می‌شود و آن‌ها را گیر می‌اندازد.

معمولاً این عمل یا برای افرادی انجام می‌شود که مستعد امبولیسم ریه هستند یا افرادی که نمی‌توانند از داروهای ضد انعقاد استفاده کنند.

۶. اقدامات خانگی

پزشک هر شخص با توجه به وضعیت او برنامه و طرح درمان مناسب را پیدا می‌کند و به این ترتیب کنترل و پیشگیری از تشکیل لخته بهتر انجام می‌گیرد. بنابراین اقدامات خانگی مناسب هر فرد به طرح درمانی خاص آن فرد بستگی دارد. به علاوه ممکن است برای حل مشکل بیمار و درمان او علاوه بر پزشک مربوطه یک تیم پزشکی متشکل از متخصص قلب و عروق، هماتولوژیست و متخصص مغز و اعصاب هم نظارت داشته باشند.

فردی که لخته‌ی خونی در سیاهرگ عمقی دارد، تحت درمان باشد یا دوران پس از بهبودی را طی می‌کند، بهتر است که از جوراب‌های واریس ساق بلند استفاده کند؛ چرا که این جوراب‌ها با ممانعت از تجمع سلول‌های خونی و در نتیجه تشکیل لخته در قسمت‌های پائین پا به بیمار کمک می‌کنند.

از آنجایی که انجام پیاده‌روی منظم و بالا گرفتن پاها بالاتر ازسطح لگن به افزایش جریان خون از اندام‌های تحتانی به سمت قلب کمک ‌می‌کند پس برای بیماران مبتلا به لخته خونی مفید هستند.

افرادی که داروهای درمانی برای مشکل لخته‌ی خون مصرف می‌کنند بهتر است که به طور مرتب غلظت خون‌شان را چک کنند که خیلی رقیق یا خیلی غلیظ نشده باشد.

پیشگیری از ایجاد لخته خون

به گزارش ۷۲۴پرس (724press.com)، بر طبق اظهار نظر جامعه‌ی هماتولوژی آمریکا لخته‌های خونی یکی از قابل پیشگیری‌ترین مشکلات خونی هستند. بعضی افراد از نظر ژنتیکی بیشتر مستعد تشکیل لخته هستند، برای همین باید در مورد سابقه‌ی فامیلی خود با دکترشان صحبت کنند. در مراحل اولیه دکتر به چکاپ منظم برای بررسی ناهنجاری‌ها توصیه می‌کند.

مطلب مرتبط: بهترین مواد غذایی برای سلامت قلب

مواردی که در ادامه بیان می‌شود لیستی از اقدامات مفیدی است که تا حد زیادی خطر تشکیل لخته را کاهش می‌دهند:

• پوشیدن لباس‌های چسبان به خصوص در قسمت‌های پائینی بدن
• پوشیدن جوراب ساق بلند واریس
• ترک سیگار در صورت امکان برای فرد
• نوشیدن مایعات فراوان
• مصرف کمتر نمک
• ورزش منظم
• حفظ وزن مناسب
• تغییر مرتب وضعیت بدن در مسیرهای طولانی
• عدم ایستادن یا نشستن برای بیش از یک ساعت متوالی
• نینداختن پاها روی هم به هنگام نشستن
• پرهیز از انجام کارهایی که باعث ضربه و تکان به پاها می‌شود
• بالابردن پا در بالاتر از سطح قلب به هنگام دراز کشیدن

به پایان این مطلب رسیدیم، امیدوارم از مرور آن و همراهی با ۷۲۴پرس دات کام لذت برده باشید. نظرات، پیشنهادات و انتقادات سازنده خود را با ما در میان بگذارید.