همه چیز درباره تب و حرارت بدن

بدن ما به عنوان یک موجود زنده، فعال و پویا که مجموعه‌ای از اندام‌ها و ارگان‌های پیچیده با وظایف بسیار دقیق است، برای کسب انرژی، ترمیم و تولید واحدهای سازنده‌اش ناچار از متابولیسم مواد غذایی و در نتیجه تولید انرژی و گرما می‌باشد. بنابراین بدن ما همیشه به دلیل تمام فعل و انفعالاتی که در سلول‌های‌مان در حال انجام است دارای یک درجه‌ حرارت معین است که همان دمای طبیعی بدن می‌باشد.

مطلب مرتبط: تغییرات دمای بدن تا چه میزان طبیعی است؟

حال اگر دمای بدن بالا برود به راحتی از گرمایی که در خود و از سطح پوست‌مان احساس می‌کنیم متوجه می‌شویم که احتمالاً تب داریم. پرسش اینجاست که تا چه مقدار افزایش درجه‌ی حرارت، تب به حساب می‌آید.

تب چیست؟

شناخت درست از تب کمک می‌کند که آن را تحت سنجش، کنترل صحیح و درمان در بیاوریم. در ابتدا باید بدانید دمای طبیعی بدن محدوده‌‌ای است بین ۳۶ تا ۳۷ درجه‌ی سانتیگراد یا ۹۸ تا ۱۰۰ درجه‌ی فارنهایت. البته این میزان از شخصی به شخص دیگر فرق می‌کند. به علاوه دمای بدن در طول روز ثابت نبوده و در اوقات مختلف تفاوت دارد به این ترتیب که صبح‌ها کمتر و در اواخر روز یعنی عصرهنگام بالاتر است. از طرفی در دوران قائدگی، به هنگام انجام تمرین‌های ورزشی شدتی، بعد از غذا خوردن یا حتی به هنگام خواب دمای بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

حال وقتی که دمای بدن از حد طبیعی آن بالاتر برود، فرد دچار تب (Fever)، هایپرترمی (Hyperthermia)، پیرکسیا (Pyrexia) یا افزایش دما (Elevated Temperature) می‌شود. تب در هر شخصی چه خردسال و چه بزرگسال اتفاق می‌افتد و وقتی رخ داد ممکن است تا زمانی که مقدار حرارت بدن پائین بیاید، بیمار احساس سرما و لرز کند.

تب خفیف سلاح بدن در برابر عوامل بیماری‌زا است

نکته‌ی مهم این است که افزایش کوتاه مدت و محدود دما به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا با عامل بیماری‌زا مقابله کرده، عفونت و عامل ایجاد کننده‌ی آن را از بین ببرد. اما تب شدید می‌تواند نشانه‌ای از شرایط جدی و خطرناک برای بدن باشد. به گزارش ۷۲۴پرس دات کام، این شرایط وقتی رخ می‌دهد که عفونت به قدری زیاد و شدت بیماری به حدی باشد که سیستم ایمنی برای مقابله، حرارت بدن را به تدریج بالا و بالاتر برده و چون نتیجه‌ای در کاهش عفونت حاصل نمی‌شود، افزایش دما از کنترل خارج می‌شود. این گرمای بیش از حد و تلاش ناموفق سیستم ایمنی برای بدن خطرناک و آسیب‌زا است و در این شرایط به مراقبت جدی پزشکی نیاز خواهد بود.

بنابر توصیه‌ی پزشکان وقتی تب خفیف -نه شدید- باشد نیازی به پائین آوردن دمای بدن نیست. همین تب خفیف به تخریب ویروس‌ها یا باکتری‌های عفونت‌زا کمک می‌کند. اما اگر تب از ۳۸ درجه‌ی سانتیگراد یا ۱۰۰.۴ درجه‌ی فارنهایت بالاتر رفت دیگر یک تب خفیف نیست و باید کنترل شده و در صورت نیاز اقدامات لازم انجام داده بشود. داروهایی که برای پائین آوردن تب استفاده می‌شوند را داروهای تب‌بُر می‌گویند و معمولاً اگر تب باعث ناخوش احوالی شود ممکن است تجویز بشوند.

چگونه دمای بدن را اندازه بگیریم؟

مقادیر دمایی بیان شده را باید با دمایی که از راه قرار دادن دماسنج در دهان به دست می‌آید مقایسه کنید. دمایی که از زیر بغل خوانده شود معمولاً ۰.۳- ۰.۲ کمتر از دمای واقعی بدن است. پس قبل از هر چیز باید بتوانید دمای بدن را به درستی با استفاده از دماسنج اندازه بگیرید. خیلی مهم است که دمای بدن را هنگامی اندازه بگیرید که فرد در حال استراحت است؛ چون هر فعالیت فیزیکی‌ای می‌تواند دمای بدن را بالا ببرد. دماسنج‌های مخزن‌جیوه‌ ساده‌ترین و در دسترس‌ترین نوع دماسنج هستند. از سه نقطه‌ی بدن یعنی دهان، زیر بغل و مقعد می‌توان دما را اندازه گرفت، ولی باید به اختلافات دمایی آن‌ها توجه کرد. به طور کلی یک فرد وقتی تب دارد که دمای زیرزبانی‌اش بالای ۳۷.۷ درجه،‌ دمای مقعدی‌اش بالای ۳۸.۳- ۳۷.۵ درجه‌ و دمای زیر بغل یا نزدیک گوشش بالای ۳۷.۲ درجه‌ی سانتیگراد باشد.

از سه نقطه‌ی بدن یعنی دهان، زیر بغل و مقعد می‌توان دما را اندازه گرفت

به گزارش ۷۲۴پرس (۷۲۴press.com)، وقتی دمای زیرزبانی اندازه‌گیری می‌شود باید سه دقیقه‌ی تمام دماسنج را زیر زبان نگه داشت. دماسنج زیر زبانی را می‌توانید برای اندازه‌گیری دمای زیربغل هم استفاده کنید؛ به این ترتیب که دماسنج را زیربغل قرار داده و بازو را روی آن بگذارید. پنج دقیقه صبر کنید و بعد دماسنج را خارج کرده و دما را بخوانید. دماسنج مقعدی به منظور کنترل دمای بدن نوزادان استفاده می‌شود. برای استفاده از آن باید روی مخزن جیوه که حباب انتهایی دماسنج است کمی پارافین بمالید، نوزاد را روی شکمش بخوابانید و به آرامی دماسنج را به اندازه‌ی دو سانتیمتر در مقعد او داخل برده و سه دقیقه صبر کنید، بعد دما را بخوانید.

به طور کلی وقتی یک نوزاد تب دارد که دمای بدنش بیشتر از ۳۸ درجه‌ی سانتیگراد یا ۱۰۰.۴ درجه‌ی فارنهایت باشد. یک کودک وقتی که دمای بدنش بالای ۳۷.۵ درجه‌ی سانتیگراد یا ۹۹.۵ درجه‌ی فارنهایت و یک بزرگسال وقتی که دمای بیش از ۳۷.۵- ۳۲.۵ درجه‌ی سانتیگراد یا ۹۹.۵-۹۹ درجه‌ی فارنهایت را تجربه می‌کند تب دارد.

دلایل بروز تب

غده‌ی هیپوتالاموس که در داخل مغز قرار گرفته مسئول حفظ و کنترل دمای بدن است. وقتی این غده، با نفوذ عوامل بیماری‌زا به داخل بدن تحریک شود، باعث افزایش دمای بدن به محدوده‌ی بالاتر از حد طبیعی آن می‌شود. در این حالت فرد احساس سرما کرده و  در نتیجه چند لباس اضافه می‌پوشد یا اینکه بدن‌ دچار لرز می‌شود و این لرزش در واقع با حرکت ماهیچه‌ها و به منظور تولید گرما در بدن رخ می‌دهد و در نتیجه‌ی اقدامات این غده، دمای بدن افزایش پیدا می‌کند. بالا رفتن دمای بدن به یکی از این دلایل رخ می‌دهد:

• وجود یک عفونت در بدن، مثل گلودرد چرکی، آنفولانزا، آبله مرغان یا ذات‌الریه
• تزریق برخی واکسن‌ها مانند واکسن دیفتری یا کزاز - در کودکان
• قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید، هوای گرم و آفتاب سوختگی شدید
• گرمازدگی در نتیجه‌ی حضور در محیط گرم یا ورزش بیش از حد و طولانی
• کم شدن آب بدن
• بیماری سیلیکوز، نوعی بیماری ریوی ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض ذرات سیلیکا
• رویش دندان در کودکان
• بعضی بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید یا بیماری‌های التهابی اندام‌های گوارشیِ حفره‌ی شکمی مثل روده‌ی بزرگ و کوچک
• وجود لخته‌ی خون
• مسمومیت غذایی
• برخی داروها مثل آنتی بیوتیک‌ها
• سوء مصرف آمفتامین

بسته به علت به وجود آمدن تب، سایر نشانه‌های بالینی شامل موارد زیر است:

• احساس سرما وقتی هیچ کس دیگر حس سرما نکند
• تعریق
• لرز
• سردرد
•  درد عضلانی و بدن درد
• از دست دادن اشتها
• ضعف عمومی بدن
• افسردگی
• پائین آمدن آستانه‌ی تحمل درد
• بی‌حالی
• بی‌خوابی
• مشکل در تمرکز

انواع تب

اینکه چطور با تب مقابله کنیم به میزان شدت آن بستگی دارد. چهار دسته تب بر اساس شدت آن به این ترتیب است:

• تب خفیف و اندک، محدوده‌ی دمایی ۳۹- ۳۸.۱ درجه‌ی سانتیگراد
• تب ملایم، محدوده‌ی دمایی ۴۰- ۳۹.۱ درجه‌ی سانتیگراد
• تب بالا، محدوده‌ی دمایی ۴۱.۱- ۴۰.۱ درجه‌ی سانتیگراد
• تب خیلی بالا، دمای بالای ۴۱.۱ درجه‌ی سانتیگراد

از طرف دیگر طول مدتی که تب ادامه داشته به تشخیص عامل بیماری‌زا کمک می‌کند. بر این اساس سه نوع تب داریم:

• تب حاد، وقتی کمتر از هفت روز طول بکشد
• نیمه حاد، اگر تب تا چهارده روز ادامه پیدا کند
• مزمن یا مداوم، اگر بیش از چهارده روز تداوم داشته باشد

اگر تب خفیف و بدون سایر علائم باشد مراقبت پزشکی خاصی لازم نیست. در این حالت نوشیدن مایعات و استراحت برای مقابله با تب کافی است.

وقتی که هایپرترمی با علائم خفیفی مثل کم آبی بدن یا ناخوشی عمومی همراه باشد بهتر است برای پائین آوردن دمای بدن کاری کرد. موارد زیر برای فرد مفیدند:

• دمای اتاقی که فرد تب‌دار در آن استراحت می‌کند باید متعادل و مطلوب او باشد
• به طور مرتب یک حمام با آب نیمه‌گرم داشته باشد یا با یک حوله یا اسفنج و آب ولرم بدن او را مرطوب کنید
• داروهای بدون نسخه‌ی استامینوفن، ایبوپروفن یا آسپرین برای کاهش دمای بدن مفیدند. هرچند از آنجا که تب خفیف سلاح بدن در برابر عوامل بیماری‌زا است؛ پس شاید بهتر باشد در این موارد از داروهای تب‌بُر استفاده نکنید. داروهای آنتی‌بیوتیک هم فقط وقتی مفید و قابل تجویز هستند که تب در نتیجه‌ی یک بیماری باکتریایی ایجاد شده باشد و تشخیص آن هم با پزشک است. این داروها روی بیماری‌های ویروسی هیچ تأثیری ندارند و مصرف خودسرانه‌ی آن‌ها فقط باعث عوارض جانبی می‌شود.
• نوشیدن مقدار کافی مایعات که بدن را از کم‌آبی نجات داده و به کاهش دمای بدن کمک می‌کند. از دست رفتن آب بدن بدون جایگزینی آن با نوشیدن مقدار کافی مایعات هر بیماری‌ای را سخت‌تر می‌کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

تب بیش از اینکه خودش یک بیماری باشد نشانه‌ای از یک مشکل یا بیماری در بدن است؛ بنابراین پزشک به علائم همراه با تب توجه می‌کند. به طور کلی تب خفیف در منزل قابل درمان است، فقط در برخی موارد که همراه با سایر علائم بالینی باشد مراقبت‌های پزشکی و دارویی نیاز است. برای کودکان توجه بیشتری لازم است؛ چرا که اگر تب شدید داشته باشند ممکن است تشنج کنند. به گزارش ۷۲۴پرس دات کام، تشنج وقتی رخ می‌دهد که درجه حرارت بدن به جای اینکه طی زمانی طولانی ثابت بماند، خیلی سریع شروع به بالا رفتن کند.

مطلب مرتبط: آشنایی با ویروس کرونا، علائم ابتلا، عوارض و راه های درمان

البته اکثر اوقات تب بالا خطرناک نیست و به دلیل عفونت گوش، التهاب و عفونت معده، ویروس‌های تنفسی یا سرماخوردگی بروز می‌کند. فقط در بعضی موارد تشنج خطرناکتر می‌شود که علت تب بالا بیماری‌هایی نظیر مننژیت، عفونت کلیه یا ذات‌الریه باشد. اغلب تشنج ناشی از تب در کودکان سنین شش ماه تا شش ساله رخ می‌هد و پسران بیش از دختران دچار آن می‌شوند. این تشنج دو نوع دارد:

• نوع ساده: بیشتر تشنج‌ها از این دست هستند. تشنجی که بیش از ۱۵ دقیقه طول نکشد -در بیشتر موارد کمتر از ۵ دقیقه- و در طی ۲۴ ساعت دوباره اتفاق نیفتد. این تشنج تمام بدن را به لرزه درمی‌آورد، بدن منقبض شده و دست و پاها شروع می‌کنند به پیچ و تاب خوردن و در حالی که چشم کودک باز مانده، آگاهی و توجهش را از دست می‌دهد. تنفس نامنظم شده و روده یا مثانه یا هر دو تخلیه می‌شوند استفراغ هم ممکن است وجود داشته باشد.
• نوع پیچیده: تشنجی که زیاد طول بکشد، چندین بار رخ بدهد و تمام بدن -البته نه فقط یک قسمت از بدن- را درگیر کند. این نوع تشنج به مراقبت‌های بیشتری نسبت به نوع اول نیاز دارد. در بیشتر موارد حتماً باید کودک را نزد پزشک ببرید. دمای بدن را با کمک داروهای تب‌بُر مثل استامینوفن یا با کمک اسفنج نمدار پائین بیاورید. در موارد خیلی ضروری داروهایی مثل سدیم والپروآت یا کلونازپام هم سودمند خواهند بود.

این که چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم به شرایط و سن فرد مربوط است. برای نوزادان، کودکان و بالغین شرایط خاصی برای فوریت درمان در نظر گرفته شده که اگر یکی از موارد را مشاهده کردید حتماً به پزشک مراجعه کنید. این شرایط به ترتیب زیر است:

نوزادان:

• سن کمتر از سه ماه با درجه تب بالاتر از ۳۸ درجه‌ی سانتیگراد یا ۱۰۰.۴ درجه‌ی فارنهایت
• نوزاد ۳ تا ۶ ماهه با دمای بدن بیش از ۳۸.۹ درجه‌ی سانتیگراد یا ۱۰۲ درجه‌ی فارنهایت که به نظر تحریک‌پذیر، بی حس و حال یا بی‌قرار باشد
• طفل ۶ تا ۲۴ ماهه با تب بیش از ۳۸.۹ درجه‌ی سانتیگراد که تبش بیشتر از یک روز طول کشیده باشد

کودکان:

• تب بالای ۳۹ درجه‌ی سانتیگراد
• تب طولانی‌تر از سه روز
• عدم توانایی ارتباط مستقیم چشمی
• بی‌قراری و زودرنجی
• تزریق واکسن در چند وقت اخیر
• ابتلا به یک بیماری جدی یا نقص سیستم ایمنی بدن
• سفر به کشورهای دارای شیوع بیماری‌های واگیردار

بزرگسالان:

• دمای بالای۳۹.۴ درجه‌ی سانتیگراد
• تب‌ طولانی‌تر از سه روز
• ابتلا به بیماری جدی و زمینه‌ا‌ی یا نقص سیستم ایمنی بدن
• سفر به کشورهای دارای شیوع بیماری‌های واگیردار

توصیه‌ی جدی این است که اگر شما یا فرزندتان همراه با تب یکی از علائم زیر را داشتید حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• سردرد شدید
• تورم گلو
• دانه‌های پوستی مخصوصاً اگر در حال بدتر شدن بود
• حساسیت به نور
• خشکی و درد گردن
• مشکل بلع
• بی‌پروایی یا زودرنجی و گریه‌ی غیرقابل توقف
• درد شکمی
• ضعف عضلات
• تنفس مشکل‌دار یا درد قفسه‌ی سینه
• گیجی
• ناتوانی در حرکت
• تشنج

پزشک با معاینه‌ی بیمار، توجه به علائم کلی فرد و آزمایش‌های تشخیصی مثل آزمایش خون، تست ادرار و اسکن پرتو ایکس علت دقیق تب و راه درمان آن را پیدا می‌کند.

چگونه جلوی بالا رفتن دمای بدن را بگیریم؟

یکی از بهترین راهها برای جلوگیری از بروز تب این است که کمتر در معرض عوامل عفونت‌زا که باعث بالا رفتن حرارت بدن می‌شوند، قرار بگیریم. عمل به توصیه‌های زیر برای این منظور مفید هستند:

• از شستشوی دست‌های‌تان غافل نشوید به خصوص قبل از صرف غذا، بعد از استفاده از توالت و بعد از حضور در اماکن شلوغ و پرتردد.
• به کودکان‌تان یاد بدهید چطور دست‌های‌شان را درست و اصولی با آب گرم و صابون بشویند.
• همیشه دستمال مرطوب ضدعفونی کننده یا آنتی‌باکتریال همراه داشته باشید. جایی که آب و صابون در دسترس نباشد این دستمال‌ها به کارتان می‌آیند.
• از تماس دست با بینی، دهان یا چشم‌های‌تان به شدت پرهیز کنید. با کوچکترین تماس ورود ویروس‌ها و باکتری‌ها را به داخل بدن‌تان آسان کرده و خودتان را در معرض ابتلا به عفونت قرار می‌دهید.
• وقتی سرفه می‌کنید جلوی دهان و وقتی عطسه می‌کنید جلوی بینی‌تان را بپوشانید. به کودکان‌تان هم یاد بدهید.
• وسایل شخصی‌تان مثل لیوان، ظرف غذا، قاشق و چنگال‌تان را در اختیار دیگران قرار ندهید.

مطلب مرتبط: آداب درست شستن دست

به پایان این مطلب رسیدیم. امیدوارم این مرور مختصر بر جنبه‌های مختلف تب به ویژه در ایام شیوع ویروس کووید 19 برای شما نیز مفید واقع شود. نظرات، پیشنهادات و انتقادات سازنده خود را با ما در ۷۲۴پرس دات کام نیز درمیان بگذارید.