خواص گل گاوزبان و تأثیر آنها بر سلامت انسان

 گیاهان بسیاری به دلیل فواید سلامتی یا طعم و مزه خاص‌شان مورد توجه قرار دارند. طب سنتی ما مملو از حضور پررنگ انواع گیاهان با خواص گوناگون و ارزشمند است. حتماً شما هم با شماری از آنها آشنایی دارید؛ گیاهانی که بخشی جدایی‌ناپذیر از نسخه‌های خانگی مادربزرگ‌ها برای درمان انواع مختلف بیماری‌ها بوده و هستند. یکی از این گیاهان گل گاوزبان است که قطعاً با نام آن آشنایی دارید. اما بد نیست در مروری کوتاه ما را در ۷۲۴پرس دات کام همراهی کنید تا کمی بیشتر با این گیاه، خواصش و روش‌های گوناگون مصرف آن آشنا شویم.

گل گاوزبان که از آن با عنوان «bee plant» نیز یاد می‌شود، گیاهی است شناخته شده که درگذشته و به صورت سنتی توسط مادربزرگ‌ها برای تهیه «سس سبز» (green sauce) معروف مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این گیاه برای گارنیش و تزئین غذا مناسب است؛ همچنین از آن به صورت نبات‌های شیرین برای آرام کردن کودکان نازپروده استفاده می‌شده است.

این گیاه باغچه‌ای باستانی رایحه‌ای شبیه به بوی خیار دارد و به همین خاطر از گذشته در دستورهای آشپزی به کار می‌رفته است. هرچند بعد از گذشت سال‌ها همچنان این گیاه در خانه بسیاری از ساکنان مدیترانه یافت شده و همچنان مورد استفاده قرار دارد.

از نظر گیاه‌شناسی، این گیاه متعلق به خانواده «Boraginaceae» بوده و اسم علمی آن «Borago officinalis» است. به دلیل شکل گلبرگ‌های پنچ پرش، آن را به عنوان «گل ستاره» نیز می‌شناسند. در حقیقت رنگ گل‌های این گیاه آبی تیره بوده و بی‌شباهت به ستاره نیستند، پس انتخاب این نام چندان بیراه نیست. 

گل گاوزبان گیاهی یک ساله است. برگ‌های این گیاه به رنگ سبز تیره بوده و کرک‌های ظریفی روی سطح آن را پوشانده‌اند. ارتفاع این گیاه بین ۷۵ الی ۹۰ سانتیمتر است. بد نیست بدانید گل گاوزبان به صورت گسترده در بسیاری از ارتفاعات نواحی شرقی اروپا و نیز مناطقی در آسیا رشد و نمو می‌کند.

مطلب مرتبط: خواص آویشن و تأثیرات آن در سلامت انسان

 اگر قصد دارید از این گیاه در آشپزی استفاده کنید، بهتر است برگ‌های این گیاه را خیلی زود یعنی بعد از ظاهر شدن غنچه‌های گل و درست قبل از شکفتن آنها از گیاه جدا کنید. برگ‌های ترد و جوان این گیاه در تهیه سالاد مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ در حالی که برگ‌های قدیمی و تیره‌تر گیاه به عنوان سبزی به کار می‌روند. هرچند اگر برگ‌های گیاه در موعد مناسب جمع آوری نشده و به اصطلاح پیر شوند، بزرگ، سفت و پوشیده از کرک شده و طعم‌شان به تلخی می‌زند و دیگر به درد استفاده در آشپزی نمی‌خورند.

فواید گل گاوزبان برای سلامتی

گل گاوزبان گیاهی پرخاصیت است که به دلیل کالری اندک خود انتخاب خوبی برای استفاده در انواع دستورهای طبخ است. این گیاه به ویژه در کشورهای مدیترانه مورد استفاده قرار دارد. به گزارش ۷۲۴پرس (724Press.com)، صد گرم از برگ‌های تازه این گیاه تنها ۲۱ کالری دارد. این گیاه همچنین از نظر وجود مواد معدنی، ریز مغذی‌ها و انواع ویتامین بسیار غنی است که همگی برای حفظ سلامت و شادابی بدن انسان حائز اهمیت هستند. گیاه گل گاوزبان حاوی اسیده‌های چرب مفیدی همچون لینولئیک اسید است، نوعی اسید آمینه بسیار مفید که به خصوص در حفظ سلامت مفاصل بدن، سیستم ایمنی و سلامت پوست تأثیرگذار است.

گیاه تازه همچنین دارای مقادیر زیادی ویتامین C یا «آسکوربیک اسید» (ascorbic acid) است، این ویتامین یکی از آنتی اکسیدان‌های طبیعی و قدرتمندی است که به حذف رادیکال‌های آزاد بدن کمک می‌کند. این ویتامین در کنار دیگر ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در گل گاوزبان باعث تقویت سیستم ایمنی، افزایش سرعت بهبود زخم‌ها و نیز تأثیرات ضد ویروسی است.

گل گاوزبان یا «Starflower» همچنین غنی از ویتامین A و کاروتن است. هر دو ترکیب جزء فلاوونوئیدها هستند که به عنوان آنتی اکسیدانی قدرتمند شناخته می‌شوند. این دو آنتی اکسیدان عملکردی حفاظتی داشته و از بدن در مقابل آسیب‌های ایجاد شده توسط رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. رادیکال‌های آزاد در روند پیر شدن و بروز انواع مختلفی از بیماری‌ها نقشی مهم ایفا می‌کنند.

ویتامین A به جز اثرات آنتی اکسیدانی، به عنوان ویتامینی مهم و ضروری برای حفظ سلامت چشم و بینایی انسان نیز شناخته می‌شود. این ویتامین همچنین برای سلامت مو و پوست بدن نیز مفید است. مصرف انواع مواد غذایی طبیعی و غنی از این ویتامین و کاروتن‌ها باعث محافظت بدن از ابتلا به سرطان و به خصوص انواع خاصی همچون سرطان ریه و سرطان زبان و دهان می‌شود.

مطلب مرتبط: فواید مصرف یک هفته ای کرفس روی بدن انسان

این گیاه دارای مقادیر مناسب و قابل توجهی از مواد معدنی همچون آهن، کلسیم، پتاسیم، منیزیم، مس، روی و منگنز است. پتاسیم یکی از ترکیبات مهم و ارزشمند سلولی است که به کنترل سرعت ضربان قلب و نیز بهبود فشار خون کمک می‌کند. بدن از منگنز به عنوان یک فاکتور مهم برای اکسیده کردن آنزیم‌ها استفاده می‌کند. آهن نیز یک ماده معدنی مهم و ضروری است که در متابولسیم سلولی به کار آمده و همچنین به صورت ترکیباتی در هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون یافت می‌شود؛ در نتیجه آهن روی ظرفیت حمل اکسیژن توسط جریان خون تأثیرگذار است.

از طرف دیگر، گیاه گل گاوزبان یکی از منابع مناسب ویتامین‌های گروه B یا همان (B-complex) بوده و در این میان به ویژه دارای مقادیر قابل توجهی «نیاسین» (niacin) یا همان ویتامین B-3 است. نیاسین خود نقشی مهم در کاهش میزان کلسترول بد خون موسوم به LDL دارد. همچنین به جز نیاسین این گیاه حاوی «ریبوفلاوین» (riboflavin)، «تیامین» (thiamin)، «پریدوکسین» (pyridoxine) و «فولات» (folates) در مقادیر متوسط است. این ویتامین‌ها نیز به عنوان «کو-فاکتور» (co-factors) در متابولیسیم آنزیم‌ها در بدن انسان نقش دارند. 

روش انتخاب و شیوه نگهداری گل گاوزبان

بهتر است از این گیاه به صورت تازه در تهیه انواع سالاد و نیز در آشپزی استفاده شود. اگر برای خرید گیاه تازه به بازار یا فروشگاه مراجعه می‌کنید، حتماً هنگام خرید به سراغ گیاهانی بروید که دارای برگ‌های جوان و ساقه‌های محکم هستند. همچون دیگر سبزیجات سبز همچون اسفناج، گل گاوزبان هم تنها برای چند ساعت طراوت و شادابی خود را حفظ کرده و خیلی زود پژمرده شده و حتی به مراتب زودتر طعم و مزه خود را از دست می‌دهد؛ بنابراین بهتر است خیلی زود از آن در تهیه سالاد، خوراک یا نوشیدنی مد نظر خود استفاده کنید.

همانگونه که حتماً مطلع هستید، برگ گیاهانی همچون پونه کوهی را بعد از خشک کردن پودر کرده و در دستورهای مختلف آشپزی استفاده می‌کنند. اما داستان گل گاوزبان به کل متفاوت است؛ چرا که برگ‌های خشک شده این گیاه فاقد هرگونه عطر و طعمی بوده و در نتیجه بهتر است قید استفاده از آن در آشپزی را بزنید.

همچنین بهتر است از مصرف برگ‌های پژمرده، زرد این گیاه نیز در آشپزی خودداری کنید. در نهایت اگر قصد ذخیره کردن گل گاوزبان در منزل را دارید، بهتر است از همان روش‌هایی استفاده کنید که برای نگهداری اسفناج و دیگر سبزیجات سبز کاربرد دارند.

روش‌های آماده کردن گل گاوزبان برای آشپزی

گیاه تازه را شسته و آن را در آب خنک قرار داده یا چند دقیقه آن را به خوبی بشورید تا همه آلودگی‌ها و نیز باقیمانده سموم از روی گیاه شسته شود. (البته قطعاً می‌دانید بهتر است در آشپزی از گیاهانی استفاده شود که به صورت ارگانیک و ترجیحاً بدون سمپاشی آماده شده‌اند)

در ادامه با استفاده از چاقو ساقه و برگ‌های قدیمی و زمخت‌تر را از گیاه جدا کنید. این گیاه می‌تواند در حجم وسیعی از خوراک یا حتی نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار گیرد، از جمله همراه با دیگر سبزیجات سبز.

چند نکته برای استفاده از گل گاوزبان در دستورهای پخت و پز:

• برگ‌های تازه و جوان این گیاه می‌تواند باعث طعم بخشیدن بیشتر سالاد خیار شود، اما برگ‌های قدیمی‌تر این گیاه دارای طعم و مزه‌ای هستند که بیشتر به سبزیجات سبز شباهت داشته و در نتیجه بیشتر شبیه به اسفناج مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توان از ترکیب این برگ‌ها با دیگر سبزیجات در دستورهای آشپزی استفاده کرد. همچین استفاده از آن با لوبیای تازه، هویج، سیب زمینی و گوجه فرنگی هم ایده‌آل به نظر می‌رسد.
• از سوی دیگر بد نیست از برگ‌های جوان و تازه این گیاه در تهیه انواع نوشیدنی‌های تازه استفاده کنید؛ در این میان استفاده از برگ گل گاوزبان در تهیه لیموناد بسیار مناسب است.
• در صورت تمایل بد نیست گل‌های تازه این گیاه را خرد کرده و در روغن سرخ کنید که باعث طعم بخشیدن به روغن شده و در نتیجه موادی که با این روغن سرخ می‌شوند را نیز خوش عطر و طعم می‌کند. از این گل‌ها همچنین می‌توان در کنار سبزیجات دیگری همچون جعفری، شاهی یا تره‌تیزک آبی، پیازچه و دیگر سبزیجات سالادی استفاده کرد. علاوه بر این از این گیاه در تهیه کردن سس معروف و سنتی آلمانی موسوم به سس سبز استفاده می‌شود.
• از گل گاوزبان به صورت تازه در تهیه سوسیس، پیتزا و غذاهای طبخ شده با گوشت مرغ استفاده می‌شود.
• با این حال شاید شناخته شده‌ترین روش مصرف گل گاوزبان به ویژه در نزد ما ایرانی‌ها تهیه دم کرده یا چای آن است که یک نوشیدنی مفید و پرخاصیت است. بد نیست بدانید در بسیاری از کشورهای اروپایی از چای گل گاوزبان برای تجدید قوا استفاده می‌شود.

مصارف پزشکی گیاه گل گاوزبان

به گزارش ۷۲۴پرس دات کام، بخش‌های مختلف گیاه گل گاوزبان به ویژه دانه‌های این گیاه حاوی روغن‌های مفیدی است که اثرات مهمی روی سلامت انسان داشته و خواص ارزشمندی دارند. از جمله این مواد مؤثر می‌توان به «اسید لینولئیک گاما» (gamma-linolenic acid) اشاره کرد.

اسید آمینه امگا ۶ (omega-6 fatty acid) برای درمان بیماری‌هایی همچون مشکلات پوستی، آرتریت یا التهاب مفصل و دردهایی که در مجموع مفاصل بدن را درگیر می‌کنند، مفید است.

در این میان به ویژه برگ‌ها و دانه این گیاه از دیرباز در طب سنتی به عنوان محرکی برای افزایش شیر مادر کاربرد داشته است. 

مطلب مرتبط: میوه و سبزیجات پرخاصیت مناسب فصل پاییز

این گیاه حاوی ترکیبات خاصی است که وقتی در مقادیر زیاد مورد استفاده قرار گیرد ممکن است روی عملکرد کلیه و به ویژه روی ادرار تأثیرگذار باشد. به همین خاطر بهتر است در مصرف این گیاه جانب احتیاط را نگه داشته و از مصرف کردن مقادیر زیادی از آن پرهیز کنید.

در پایان این مطلب امیدواریم این مرور کوتاه بر خواص گیاه گل گاوزبان برای شما عزیزان نیز جذاب بوده باشد. فراموش نکنید نظرات و پیشنهادات خود را با ما در ۷۲۴پرس دات کام نیز در میان بگذارید.