انواع آلرژی، علائم و روش‌های پیشگیری از حساسیت

آلرژی چیست؟

آلرژی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی فرد ماده‌ای خاص را خطرناک تشخیص داده و نسبت به آن واکنش نشان دهد. واکنشی که به این ماده‌ی خارجی- آلرژن- داده می‌شود منجر به ساخت ماده‌‌ی ضد حساسیت و عمدتاً به نام ایمونوگلوبولین ای« IGE» در بدن فرد می‌شود. این آنتی‌بادی با ماده‌ی حساسیت‌زا مبارزه کرده و سبب بروز طیف گسترده‌ای از علائم می‌شود.

انواع مختلفی از آلرژی وجود دارد که برخی از آن‌ها فصلی بوده و برخی دیگر در تمام طول سال و در تمام عمر بروز پیدا می‌کنند. آن‌چه ضروری است شناخت عامل ایجاد حساسیت در هر فرد است. بنابراین بهترین راه برای پیشگیری از شروع علامت‌های حساسیتی، مراجعه به یک پزشک متخصص برای تشخیص علت بروز علائم آلرژیک و آلرژن‌های مشکل‌زا برای فرد خواهد بود.

مقاله مرتبط: انواع داروهای ضد آلرژی و حساسیت را بشناسید

انواع آلرژی‌ها کدامند؟

۱. حساسیت دارویی

حساسیت دارویی تنها در شمار اندکی از مردم به‌ وجود می‌آید. بیشتر واکنش‌های دارویی، حساسیت به شمار نمی‌آیند، بلکه جزو اثرات جانبی داروها درنظر گرفته می‌شوند. تشخیص علت واکنش به یک داروی خاص مبتنی بر سابقه‌ی بیمار وعلائم ظاهر شده بوده و گاهی از تست دارو بر روی پوست فرد هم کمک گرفته می‌شود.

واکنش‌های ضد دارویی در بدن فرد به دو دلیل عمده رخ می‌دهند: یکی به دلیل واکنش‌های آلرژیک در نتیجه‌ی فعالیت سیستم ایمنی فرد و ایمونوگلوبولین ای «ige»- که در درصد بسیار اندکی از مردم رخ می‌دهد- و دیگری به دلیل واکنش‌های غیر حساسیتی که سیستم ایمنی فرد را درگیر نمی‌کند.

اگر فکر می‌کنید به داروی خاصی حساسیت دارید و یا آثار واکنش بدن به دارو در شما ایجاد شده است مصرف دارو را قطع کنید و با پزشک خود صحبت کنید تا شما را به پزشک متخصص ارجاع دهد. او با بررسی سابقه‌ی شما و علائم‌تان، کار را با اتخاذ شیوه‌ی تشخیصی مناسبی شروع خواهد کرد. این شیوه‌ها یا شامل امتحان همزمان چند دارو به خصوص داروهای مجموعه‌ی پنی‌سیلین بر روی بیمار خواهد بود یا چالش دارویی با امتحان کردن دوز خاصی از یک دارو در زمانی که علائم حساسیت در فرد ایجاد شده است.

علائم

حساسیت واقعی به داروها در درصد کمی از مردم رخ می‌دهد. دیگر واکنش‌های غیر آلرژیک به داروها عبارتند از:

•  حساسیت‌های پوستی: معمول‌ترین شکل این حساسیت، کهیر است. خون‌مردگی، زخم و راش پوستی نیز تظاهرات دیگر آلرژی می‌باشد.
• واکنش‌های عمومی: که طیف وسیعی از واکنش‌های سیستم بدن و همینطور خطرناک‌ترین نوع حساسیت یعنی آنافیلاکسیک را شامل می‌شود. به غیر از کهیر می‌توان به خس‌خس سینه، نفس‌های بریده بریده، ورم زبان و گلو، تهوع و استفراغ، اسهال و گرفتگی عضلات شکمی، فشار خون بالا و ضعف اشاره کرد.

اما چند عارضه‌ی متفاوت هم در نتیجه‌ی مصرف دارو وجود دارد که جزو حساسیت دارویی به حساب نمی‌‌آیند:

· اوِر دوز یا مصرف بیش از اندازه‌ی دارو

واکنش‌هایی که در نتیجه‌ی مصرف بیش از حد دارو ایجاد شوند بسیار خطرناک هستند؛ چرا که فرد نسبت به آن‌چه در حال رخ دادن است آگاهی ندارد. به طور مثال داروی استامینوفن که یک داروی معمولی است در صورت مصرف زیاد بر روی کبد اثر می‌گذارد و فرد نمی‌داند که در کبدش چه اتفاقاتی در جریان است و زمانی متوجه می‌شود که کبد او آسیب‌های جدی دیده است.

· عوارض جانبی قابل انتظار

داروهای زیادی اثرات جانبی شناخته شده‌ای دارند به عنوان نمونه می‌توان به برخی آنتی‌هیستامین‌ها اشاره کرد که در درصد بالایی از مصرف کنندگان خواب‌آلودگی دیده شده است.

· آثار غیر مستقیم

بهترین مثالی که می‌توان زد اثر داروهای آنتی بیوتیک بر باکتری‌های معمولی که در روده زندگی می‌کنند، است. این داروها با از بین بردن این باکتری‌های مفید باعث ابتلای فرد به اسهال می‌شوند.

· تداخل دارویی

مصرف هم‌زمان دو دارو باعث تداخل دارویی می‌شود که به این معنی است که دو دارو از یک مسیر در کبد متابولیزه می‌شوند. به عنوان مثال داروهای تئوفیلین و اریترومایسین هر دو در کبد تجزیه می‌شوند که اگر با مصرف همزمان به دلیل تداخل دارویی، متابولیسم تئوفیلین کُند شده و غلظت آن در خون به حد سمیّت می‌رسد.

· بدتر کردن شرایط

مثلاً مصرف داروهای بتا بلوکر در افرادی که آسم دارند اغلب آسم را شدت می‌بخشد.

واکنش‌های وابسته

در مورد علت و چگونگی ایجاد این آثار نمی‌توان دلیل خاصی برشمرد. مثلاً در افرادی که آنتی‌بیوتیک‌های خاصی مثل لِووفلوکساسین مصرف می‌کنند احتمال پارگی زردپی بیشتر است.

۲. حساسیت به مواد غذایی

در حساسیت به مواد غذایی، سیستم ایمنی بدن به یک ماده‎‌ی خاص در غذا حساسیت نشان داده و با ساختن آنتی بادی ایمونوگلوبولین ای با آن مبارزه کرده و منجر به بروز علائم آلرژی می‌شود.

موادی که سبب بروز آلرژی وابسته به Ige در افراد مختلف می‌شوند :

· شیر، تخم مرغ، بادام زمینی، سویا، باقالی، گندم، ماهی و صدف

در برخی موارد حساسیت فرد به ماده‌ی غذایی همراه با وجود آنتی بادی ‌Ige نیست و در برخی حتی آلرژی به حساب نمی‌آید؛ بلکه عدم تحمل بدن فرد نسبت به یک ماده‌ی خاص مانند گلوتن یا لاکتوز بوده و به هیچ وجه سیستم ایمنی فرد را درگیر نمی‌کند.

۳. حساسیت به حشرات

نیش برخی حشرات نیش زننده می‌تواند باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک ‌شود. بسیاری از مردم فکر می‌کنند که حساسیت به حشرات در فصل گرم سال رخ خواهد داد، درحالی‌که هوای گرم فقط هشدار ورود تعداد بسیار زیاد و فراوان حشرات را می‌دهد. آلرژی نسبت به حشرات در تمام طول سال دیده می‌شود. به عنوان نمونه حشره‌ی سِن که همیشه و در همه جا می‌تواند باشد و سبب آسم و آلرژی در افراد شود.

از جمله حشراتی که مانند سِن باعث آلرژی می‌شوند موارد زیر را می‌توان نام برد:

· حشرات نیش‌زننده

زنبورهای مختلف، زنبور زرد و قرمز، زنبور عسل و مورچه‎‌های قرمز که با نیش خود مواد سمی به نام وِنوم را وارد بدن فرد می‌کنند که برای ساعت‌ها و حتی روزها بدن فرد را درگیر می‌کند و منجر به بروز علائم آلرژیک می‌شود.

· حشرات گزنده

پشه، سِن گزنده، کنه، کَک و مگس بیشترین حشرات گزنده‌ای هستند که علائم حساسیتی در بدن فرد ایجاد می‌کنند. بیشتر افرادی که گزش این حشرات را تجربه کرده‌اند از درد، قرمزی،خارش، سوزش و ورم در محل گزیدگی شکایت کرده‌اند. گزیدگی ساس و کنه می‌تواند منجر به انتقال عامل آلرژن از انسان به حیوان شود. ساس و کنه ناقل ماده‌ای به نام آلفا-گال هستند که با نیش خود آن را وارد جریان خون کرده و در نتیجه سیستم ایمنی بدن فرد به آن واکنش نشان می‌دهد. چنانچه با گزیدگی ساس و کنه، این ماده در گوشت گاو یا گوسفند وارد شده و توسط انسان مصرف شود علائم حساسیت در انسان نیز ظاهر می‌شود.

· حشرات موجود در اماکن نگهداری حیوانات

سوسک‌ها و کرم‌های ریز خاکی نیز می‌توانند سبب بروز حساسیت، بروز آسم و حملات تنگی نفس شوند. برخلاف سوسک‌ها، کرم‌های ریز با چشم مسلح دیده نمی‌شوند. حساسیت‌های ناشی از این دسته شامل عطسه، سرفه، آبریزش و قرمزی بینی، قرمزی و خارش چشم، گلو و زبان که البته ممکن است با علائم سرماخوردگی اشتباه شوند، اما از نظر طول دوره با هم تفاوت دارند.

۴. حساسیت به لاتکس

لاتکس، پروتئین موجود در شیره‌ی درخت برزیلی لاستیک است و به دیگر لاستیک‌های طبیعی که از شیره‌ی درخت به دست آید هم تعمیم داده می‌شود. در دستکش‌های لاتکس، بادکنک، باند‌های لاستیکی، دستکش‌های ظرفشویی یا باغبانی، توپ‌های لاستیکی و دیگر مواد و وسایل استفاده می‌شود.

به علاوه برخی مواد خوراکی نیز دارای پروتئین مشابه پروتئین موجود در شیره‌ی درخت لاستیک هستند و افرادی که به لاتکس حساسیت دارند به این مواد نیز حساسیت مشابهی نشان داده‌اند. این حالت را سندروم لاتکس-غذا یا آلرژی لاتکس-میوه می‌نامند. این مواد شامل آووکادو، موز، شاه‌بلوط، کیوی، سیب، هویج، کرفس، پاپایا، سیب زمینی، گوجه فرنگی و خربزه هستند.

افرادی که به لاتکس حساسیت دارند سیستم ایمنی بسیار حساسی دارند و هر گونه تماس لاتکس با پوست یا ترشحات مخاطی بدن یا حتی تنفس بوی آن می‌تواند منجر به بروز علائم حساسیتی در آن‌ها شود. ایجاد التهاب، قرمزی و خارش سوزش‌دار از جمله عوارض ایجاد شده در محل تماس با اشیاء لاتکس می‌باشد. برای افرادی که به لاتکس حساسیت دارند حتی با تنفس هوایی که در آن بادکنک یا دیگر لوازم ساخته شده با لاتکس، می‌توان عوارضی همچون کهیر، خارش، التهاب مجاری تنفسی، آب‌ریزش بینی و چشم، آسم و حساسیت آنافیلاکسیک را شاهد بود.

اگر فکر می‌کنید که به لاتکس حساسیت دارید، توصیه‌ی نخست، مراجعه به پزشک و تشخیص نوع حساسیت به لاتکس است. اگر مشخص شد که واقعاً آلرژی دارید، از لاتکس به هر شکل و در هر محیطی که بود دوری کنید. از دکتر و دندانپزشک خود بخواهید برای شما از وسایل لاتکس‌دار استفاده نکند. هنگام خرید لوازم و وسایل، مشخصات آن‌ها را از نظر مواد آلرژی‌زا چک کنید. بیاموزید داروی تجویز شده برای حساسیت و آنافیلاکسیک- اپی‌نفرین- را به موقع استفاده کنید و بلافاصله به پزشک مراجعه کنید؛ چرا که حساسیت شدید به لاتکس یک تهدید جدی برای سلامتی بوده و در صورت عدم درمان به موقع به مرگ منتهی می‌شود. توصیه می‌شود یک برگه‌ی هشدار دهنده در جیب یا کیف خود داشته باشید که نشان از حساسیت شما به لاتکس داشته باشد.

۵. حساسیت به قارچ‌ها

قارچ‌ها و کپک‌ها رده‌بندی جداگانه‌ای از گیاهان یا حیوانات دارند. آن‌ها برای تولید‌مثل، هاگ یا اسپور که دانه‌های بسیار ریزی هستند، در هوا آزاد می‌کنند و به این ترتیب قارچ‌ها با رسیدن هاگ‌شان به یک محیط مرطوب و مغذی گسترش پیدا می‌کنند. بروز علائم حساسیت به هاگ قارچ‌ و کپک از اوایل تابستان تا اوایل پائیز معمول است؛ اما از آن‌جا که در همه جا چه در داخل منزل چه خارج از منزل رشد می‌کنند می‌توان در تمام طول سال انتظار بروز حساسیت را داشت.

مطلب مرتبط: آلرژی فصل تابستان چه علائمی دارد؟

قارچ‌ها و کپک‌ها در تنه‌ی درختان پوسیده و بر زمین افتاده‌، برگ‌های پوسیده، دیرک‌های چوبی در ساختمان‌ها، علف‌ها و دانه‌ها رشد می‌کنند. برخلاف گرده‌ها، قارچ‌ها با اولین دوره‌ی یخبندان از بین نمی‌روند. برخلاف قار‌چ‌هایی که در بیرون از خانه رشد می‌کنند و در زمستان غیرفعال می‌شوند، قارچ‌هایی که در حمام، زیرزمین و آشپزخانه رشد می‌کنند در تمام طول سال در حال گسترش هستند. قارچ‌های خوراکی مانند قارچ دکمه‌ای، میوه‌های خشک یا هر غذایی که دارای مخمر باشد، سرکه یا سُس سویا معمولاً عوارض حساسیتی در بینی، چشم یا ریه ایجاد نمی‌کنند؛ بلکه فقط سطح ماده‌ی هیستامین را در خون افزایش می‌دهند.

علائم کلی حساسیت به قارچ‌ها مانند سایر حساسیت‌ها شامل عطسه، خارش، آب‌ریزش بینی و پوست خشک و ضخیم شده است که برای جلوگیری از ایجاد آلرژی باید تا جای ممکن از تماس با هاگ قارچ‌ها پرهیز کرد. مثلاً در جایی که احتمال رشد قارچ‌ها زیاد است فعالیت فیزیکی را کمتر کرد، در زمان هرس گیاهان و علف‌ها و تمیز کردن حیاط منزل، از ماسک و دستکش استفاده کرد. در داخل منزل از دستگاه تصفیه‌ی هوا استفاده کرد که فیلتر مخصوص برای قارچ‌ها داشته باشد. رطوبت داخلی را تا جای ممکن کم کرد تا امکان رشد و تکثیر قارچ و کپک کمتر شود. در حمام از هواکش استفاده شود، حوله یا پارچه‌های خیس را از حمام قارچ کرده و درزها را پاکسازی کرد. لباس‌های خیس را سریع شسته و پهن یا خشک کرد.

 به آشپزخانه هم توجه کافی را داشته باشید. کاشی‌ها را پاک کنید، زمان آشپزی یا شستشوی ظرف‌ها هواکش را روشن کنید، دستگیره‌ی یخچال و کابینت‌ها را پاکسازی کنید.

در کل برای جلوگیری از رشد قارچ‌های خانگی چه در اتاق خواب چه در حمام و آشپزخانه، گردش هوا ایجاد کنید و رطوبت محیط را کمتر از ۴۵ درصد نگه دارید، وسایل خیس و مرطوب را خشک کنید،  نشتی لوله‌ها را برطرف کرده و اجازه ندهید نم در دیوار یا سقف باقی بماند.

۶. حساسیت به حیوانات

آلرژی به حیوانات در افرادی که سایر آلرژی‌ها و آسم نیز داشته باشند، بسیار معمول است. سگ و گربه دو حیوانی هستند که به دلیل موی‌شان یک عامل حساسیت‌زا به حساب می‌آیند. میزان حساسیت به گربه دو برابر حساسیت به سگ است. افرادی که به سگ آلرژی دارند به برخی نژادها بیشتر از بقیه حساسیت نشان می‌دهند، اما در واقع هیچ سگ یا گربه‌ای وجود ندارد که نتواند عامل حساسیت شود.

وقتی سیستم ایمنی، یک ماده‌ی خارجی را در بدن پیدا می‌کند، با پاسخ دادن به آن، بدن را از بیماری ناشی از آن عامل حفظ می‌کند. گاهی این عامل خارجی پروتئین موجود در ادرار، بزاق یا شوره‌ی پوست حیوانات است. آلرژن‌های حیوانات در هر سطحی می‌توانند پیدا شوند؛ روی مبلمان، لباس‌ها و دیگر سطوح. جالب است بدانید که موی حیوان به خودی خود حساسیت‌زا نیست، بلکه به دلیل تجمع پوست‌های مرده‎ی بدن حیوان یا ادرار و بزاق آن آلوده شده و می‌تواند منجر به بروز علائم آلرژی در افراد شود. به علاوه آلرژن‌های حیوانات خانگی به وسیله افراد جابه‌جا شده و بنابراین در همه جا دیده می‌شوند.

آلرژن‌ها روی مخاط چشم و بینی می‌نشینند و خارش، التهاب و سوزش چشم و گرفتگی بینی ایجاد می‌کنند. اگر میزان آلرژن‌ها کم باشد یا حساسیت ضعیف باشد، علائم آلرژی بعد از چند روز از تماس با حیوان ایجاد می‌شوند. تماس با گربه می‌تواند باعث بروز علائم آسم شود.

بهترین چاره برای جلوگیری از بروز علائم آلرژی به حیوانات دوری از آن‎‌ها و محیط زندگی و نگهداری آن‌هاست. چنان‌چه امکان دوری از حیوانات خانگی نباشد، باید تا جای ممکن از نزدیک شدن آن‌ها به تخت‌خواب جلوگیری شود، فرش و قالیچه‌هایی با پرز کوتاه برای محیط استفاده کرد که به راحتی تمیز شوند، دستگاه تعویض کننده‌ی هوا در محل خواب استفاده شود. هنگام فعالیت در محیط از ماسک استفاده شده و بعد از هر تماس با حیوان لباس‌ها تعویض شود. حمام هر هفته حیوان خانگی نیز راه خوبی برای زدودن عوامل آلرژن است.

۷. حساسیت به گرده

یکی از معمول‌ترین عوامل حساسیت‌زای فصلی، گرده‌ی گل‌ها می‌باشد. در هر بهار، تابستان و پائیز، گیاهان دانه‌های بسیار ریزی به نام گرده در اطراف خود پراکنده می‌کنند که به وسیله‌ی باد به هرجا می‌روند. نوعی گیاه ابروسیا «Ragweed» بیشترین مقدار گرده را آزاد می‌کند بعد از آن گیاهانی مانند درمنه، خرفه و تاج‌خروسی گرده‌افشان‌های معمول هستند. برخی درختان خاص مانند درخت غان، سرو و بلوط نیز گرده‌ی بسیار حساسیت‌زایی تولید می‌کنند. گیاهانی که شته می‌زنند مثل رُزها و برخی درختان گل‌دار مثل گیلاس و هلو معمولاً باعث آلرژی نمی‌شوند.

افرادی که به گرده حساسیت دارند معمولاً زمانی که در محیط پر از گرده قرار می‌گیرند علائمی مانند آب‌ریزش بینی، عطسه، خارش چشم، گوش، بینی و دهان، گرفتگی بینی، قرمزی چشم و ریزش اشک به همراه التهاب خواهند داشت.

مطلب مرتبط: آلرژی فصلی و تب یونجه خود را چگونه درمان کنیم؟

بهترین کاری که می‌توان برای جلوگیری از ایجاد علائم فوق انجام داد این است که قبل از رسیدن فصل آلرژی از داروی مناسب تجویز شده توسط پزشک استفاده شود؛ چرا که دارو، بدن را برای مواجهه با آلرژن‌ها آماده کرده و از شدت علائم می‌کاهد. تا جای ممکن در هنگام گرده‌افشانی گیاهان در بیرون از منزل فعالیتی نداشته باشید و در صورتی که مجبور به رفت و آمد بودید از کلاه و دستکش استفاده کنید. راه‌های ورود گرده به داخل منزل یا هر وسیله‌‌ی حمل و نقلی را بسته نگه دارید. قبل از خواب موها و بدن خود را با شامپو شسته و هر هفته ملحفه و رویه‌ی تشک خود را با آب گرم و صابون شست و شو دهید. لباس‌های خیس را بعد از شستن در خشک کن قرار دهید و تا جای ممکن از بیرون پهن کردن آن‌ها پرهیز کنید.

امیدوارم از مطالعه این مطلب لذت برده باشید؛ فراموش نکنید توجه و رعایت نکات فوق در بهبود علائم حساسیت کمک شایانی خواهد کرد، پس به سلامت خود و عزیزان‌تان اهمیت بیشتری بدهید.