زونا چیست؟ عوارض، علائم و راه درمان

بیماری زونا که با نام «Shingles» هم شناخته می‌شود، یک عفونت ویروسی است که در اثر آلودگی ابتدایی فرد به ویروس واریسلا زوستر و  فعال شدن مجدد آن پس از مدت‌ها باقی ماندن در مرحله خفته، ایجاد می‌شود. این عفونت با فوران‌هایی دردناک و شکل‌گیری بثورات پوستی که درنهایت به شکل  تاول‌هایی مایع در نقاط مختلف بدن ظاهر می‌شوند، همراه است. این تاول‌ها معمولا در مسیر حرکت اعصاب و درست کنار آنها تشکیل می‌شوند و به همین خاطر باعث ایجاد درد بسیار شدیدی در بدن فرد می‌شود.

اما اگر دوست دارید بیشتر با بیماری زونا، علائم خاص، روش تشخیص و گزینه‌های درمانی آن آشنا شوید، با ۷۲۴پرس دات کام در ادامه همراه باشید.

علت ایجاد بیماری زونا چیست؟

شاید با ویروس واریسلا زوستر (varicella-zoster) آشنا نباشید، این ویروس که نوعی ویروس هرپس (herpes virus) است، در درجه‌ی اول مسئول ظهور بیماری آبله مرغان است.  بسیاری از  ما در دوران کودکی به این بیماری مبتلا شده و بهبود پیدا کردیم، اما شاید ندانید که ویروس این بیماری حتی پس از بهبودی شکل فعال آن در حالت بالینی بیماری آبله مرغان، به صورت کامل از بین نرفته و ناپدید نمی‌شود. بلکه این ویروس به حال غیر فعال یا خفته در آمده و به سیستم عصبی بدن مهاجرت می‌کند، به عبارت دقیق‌تر ویروس خود را به ریشه‌های پشتی نخاع رسانده و همانجا مستقر شده و به صورت خفته درمی‌آید.

مطلب مرتبط: علت و درمان جوش زیر بغل

حالا اگر بعدها به هر دلیلی این ویروس فرصت فعالیت مجدد پیدا کند، با عبور از غلاف‌های عصبی خود را به پوست رسانده و آنجا است که شما شاهد ظهور بثورات جلدی هستید که به صورت وزیکول‌های خاصی قابل مشاهده هستند. هنوز مشخص نیست که چه عامل یا عواملی باعث فعالیت مجدد ویروس و بیرون آمدن از حالت خفته است، بااین‌حال بیشترین دلیل محتمل برای این مسئله، پایین بودن سطح ایمنی بدن فرد است که به ویژه در افراد مسن قابل مشاهده است. به‌همین خاطر است که بیماری زونا در میان افراد با سن بالا شایع‌تر است، درحالی که ویروس به شکل آبله مرغان بیشتر در کودکان مشاهده می‌شود.

عوامل ریسک در بیماری زونا چیست؟

اولین و یکی از مهمترین عاملی که می‌تواند  ریسک ابتلا به بیماری زونا در سنین بزرگسالی را افزایش دهد، سابقه ابتلای فرد به بیماری آبله مرغان است. اگر فرد در دوران کودکی به این بیماری مبتلا نشده باشد،  احتمال ابتلای او بیماری زونا تقریبا صفر است. اما این مسئله برای افرادی که در گذشته به آبله مرغان مبتلا شده‌اند متفاوت بوده و شانس ابتلای آنها به این بیماری همیشه وجود دارد؛ چون این ویروس می‌تواند تمام عمر به صورت خفته در بدن شما باقی بماند. اما به جز سابقه شخصی آبله مرغان، عوامل خطر احتمالی دیگری هم شناسایی شده‌اند که در ادامه این مقاله از ۷۲۴پرس به آنها می‌پردازیم.

• سن:  بیماری زونا به ندرت در افراد زیر پنجاه سال مشاهده می‌شود، به عبارت دیگر خطر ابتلا به آن با افزایش سن بالا می‌رود.
• ضعف سیستم ایمنی بدن: شرایطی خاص می‌تواند باعث ضعف و سرکوب سیستم ایمنی بدن فرد شود. به ‌عنوان مثال افراد مبتلا به بیماری ایدز یا سرطان و کسانی که پیوند عضو انجام داده‌اند، معمولا سیستم ایمنی ضعیفی دارند که احتمال ابتلای آنها به بیماری زونا را افزایش می‌دهد.
• استفاده از درمان‌های دارویی خاص: استفاده طولانی مدت از برخی داروهای خاص همچون داروهای ضد التهابی استروئیدی یا کورتیکواستروئید و تجویز سیتواستاتیک می‌تواند باعث کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن شده و عملکرد آن را مختل کند. درنتیجه این مسئله احتمال  بیدار شدن ویروس واریسلا- زوستر و تبدیل آن از حالت خفته به فعال هم افزایش پیدا ‌ می‌کند.
• استرس بیش از حد: از آنجایی که زندگی در عصر مدرن توأم با انبوهی از عوامل استرس‌زا است، پس به نوعی همه ما در معرض خطر ظهور بیماری زونا هستیم. استرس هم از جمله عواملی است که هم خود عامل خطر است و هم با تأثیرگذاری منفی روی قدرت سیستم ایمنی بدن، ریسک ابتلای فرد به انواع بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.

راه‌های انتقال بیماری زونا چیست؟

از آنجایی‌که ویروس عامل زونا، همان ویروسی است که باعث بروز بیماری آبله مرغان می‌شود، پس بسیاری  بی‌آنکه بخواهند حتی مدت‌ها قبل از ظهور بیماری با آن درتماس بوده‌اند. براین اساس درجه سرایت این بیماری بسیار زیاد است و راه اصلی انتقال آن هم تماس مستقیم بین افراد و به ویژه تماس با تاول و ترشحات آنها و همینطور توسط آئروسل (سوسپانسیون ذرات جامد یا قطرات مایع در گاز) و ترشحات تنفسی است.

مطلب مرتبط:  آفت دهان: علایم و راهکارهای درمان آن

البته این مسئله بیشتر در مورد بیماری آبله مرغان صدق می‌کند، اما درمورد زونا میزان سرایت بسیار کمتر از بیماری آبله مرغان است. بهتر است این نکته را در نظر داشته باشید که  زونا همچنان مسری است، اما برخلاف آبله مرغان به صورت مستقیم منتقل نمی‌شود. درنتیجه فردی که قبلا آبله مرغان نگرفته و این ویروس را در بدن خود ندارد، اگر با فرد مبتلا به زونا در تماس باشد درنهایت به بیماری آبله مرغان مبتلا می‌شود. هرچند با ورود ویروس آبله مرغان خودبخود ممکن است در مراحل بعدی زندگی به بیماری زونا به عنوان بیماری ثانویه هم دچار شود.

اما انتقال عفونت زمانی اتفاق می‌افتد که تاول‌های مایع شروع به تشکیل کنند که بسیار مسری هستند. درنتیجه اگر وزیکول‌ یا همان تاول‌ها را پوشانده و تماسی بین آنها با افراد دیگر یا اشیاء مشترک برقرار نشود، ریسک انتقال بیماری هم به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

علائم و نشانه‌های بیماری زونا چیست؟

همواره این نکته را در نظر داشته باشید که تظاهرات بالینی زونا به صورت عمومی در یک طرف بدن فرد (سمت راست یا چپ بدن) مشهود است. اما علائمی که نشان می‌دهد فرد به بیماری زونا مبتلا شده است، شامل موارد زیر است:

• وزیکول یا تاول مایع: تاول‌ها ممکن است پاره شوند که دراین صورت به دلیل جاری شدن محتویات داخل مایع، میزان سرایت بیماری به دیگران افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. همچنین ممکن است قبل از ظهور تاول‌ها، شاهد اریتم ا (Erythema) یا همان سرخ شدن پوست باشیم.
• درد شدید در ناحیه آسیب دیده
• احساس سوزش، بی حسی و افزایش میزان حساسیت بدن در نقاط درگیر
• خارش

اما به جز موارد فوق، گاهی شاید بروز علائمی کمتر شایع هم هستیم که از آن جمله می‌توان به خستگی، تب، سردرد  و فتوفوبیا یا حساسیت بیش از حد به نور هم اشاره کرد. همچنین ترتیب بروز این علائم هم مشخص است، درمرحله اول حساسیت، خارش و درد وجود داشته، سپس شاهد بروز اریتما و قرمزی پوست هستیم و درنهایت چند روز بعد بثورات جلدی خود را نشان داده و تاول‌ها ایجاد خواهند شد.

عوارض شایع بیماری زونا چیست؟

شایع‌ترین عارضه زونا، دردی مزمن است که درنتیجه‌ی آسیب دیدگی رشته‌های عصبی در ناحیه آسیب دیده بروز پیدا می‌کند که بیشتر ناشی از ارسال سیگنال درد به صورتی اغراق شده است.

بسته به ناحیه درگیر بیماری و آسیب دیده و همینطور بسته به نوع اعصاب و رشته‌های عصبی درگیر، این تظاهرات هم می‌تواند خود را به اشکال خاص نشان دهد. به عنوان مثال می‌توان به مواردی همچون آنسفالیت، گزگز کردن، مور مور شدن، خواب گرفتگی  یا حتی فلج، از دست دادن تعادل و اختلالات شنوایی اشاره کرد. اگر تاول‌ها نزدیک چشم ظاهر شوند، می‌توانند باعث عفونت چشم شده و درموارد شدیدتر حتی منجر به از دست رفتن بینایی فرد شوند. یکی دیگر از عوارض احتمالی هم عفونی شدن بیش ازحد تاول‌ها است که می‌تواند منجر به عفونت پوستی شود. به‌همین خاطر است که حفظ پاکیزگی محل درگیر و تمیز کردن تاول‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

تشخیص بیماری زونا به چه شکل است؟

تشخصی بیماری زونا چندان سخت نیست. به گزارش ۷۲۴پرس دات کام، مهمترین مرحله تشخیصی اولیه معمولا توسط پزشک و با یک معاینه فیزیکی موضعی انجام می‌شود. بررسی تاریخچه پزشکی و پاتولوژیک شخصی فرد به منظور شناسایی عفونت ویروس واریسلا زوستر  انجام شده و سیر بروز تظاهرات بالینی و پیگیری ترتیب ظهور علائم و نشانه‌ها هم حائز اهمیت است.

مطلب مرتبط: ۷ علامت عجیب آلرژی در بدن

مهم است که بررسی شود آیا ضایعه پوستی ایجاد شده در یک طرف بدن فرد قرار داشته و به صورت نواری یا کمربندی است یا خیر و اینکه آیا نزدیک عصب نخاعی یا دیگر اعصاب بدن قرار گرفته‌اند یا خیر. همچنین باید قرمزی پوست و میزان درد و علل احتمالی آن هم بررسی شوند. بااین‌حال اگر ظاهر بثورات برای پزشک تأیید کننده نباشد، برای تشخیص قطعی می‌توان به آزمایش خون یا کیسه صفرا هم استناد کرد که بررسی آنها در آزمایشگاه تخصصی می‌تواند به وجود ویروس آبله مرغان در بدن فرد مهر تأیید بزند.

روش درمانی بیماری زونا چیست؟

از آنجایی که زونا نتیجه فعال شدن مجدد ویروس آبله مرغان است که از قبل در بدن وجود داشته است، درمان مشخصی برای آن وجود ندارد. هرچند به صورت کلی زونا خودبخود ظرف مدت دو الی شش هفته از بین می‌رود. بااین‌وجود گزینه‌های درمانی خاصی وجود دارد که می‌تواند به مدیریت علائم و کاهش ناراحتی فرد مبتلا کمک کند، درمان‌هایی که به خصوص از ظرف مدت  ۷۲ ساعت پس از شروع تظاهرات تاول‌ها شروع شوند، اثرگذاری بیشتری از خود نشان می‌دهند.

ازآنجایی که این یک بیماری ویروسی است، پس مهم است که اولین گام‌های درمان هم استفاده از داروهای ضد ویروسی باشد که از جمله آنها می‌توان به این داروها اشاره کرد:

• آسیکلوویر (Acyclovir)
• فامسیکلوویر (Famciclovir)
• والاسیکلوویر (Valaciclovir)

اگر درد ناشی از بیماری فروکش نکرد، می‌توان در کنار داروهای ضد ویروسی از انواع داروهای تسکین دهنده درد هم استفاده کرد که ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• پاراستامول
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (مثل داروهای خانواده  پروفن همچون ایبوپروفن)
• داروهای ضد التهابی استروئیدی  در فرم تزریقی
• داروهای بیهوشی به شکل تزریقی یا موضعی (کرم، ژل، اسپری  یا چسب)
• مواد افیونی مانند کدئین
• داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای مثل آمی تریپتیلین
• داروی ضد تشنج مانند گاباپنتین
• پچ  حاوی کپسایسین

اما درمورادی ممکن است به دلیل بروز نورالژی پس از هرپس که آن را به اختصار «PHN»  می‌نامند، درد همچنان شدید و در طولانی مدت حس شود. دراین حالت است که فرد  نیازمند درمان‌های شدیدتر از درمان زونای کلاسیک  است. دراین حالت بیشتر از روش‌های درمانی غیر دارویی مثل کمپرس مرطوب و خنک یا استحمام با آب گرمی که در آن جو دوسر ریخته شده است، استفاده می‌شود که مفید بوده و به کاهش درد ناشی از خارش و سوزش تاول‌ها کمک می‌کند.  

روش پیشگیری از زونا

از آنجایی که همه کسانی که در کودکی به بیماری آبله مرغان مبتلا شده یا واکسن بیماری را دریافت نکردند، در معرض خطر ابتلا به بیماری زونا قرار دارند، پیشگیری از بیماری اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. درنتیجه اگر دوست ندارید این بیماری دردناک را تجربه کنید، توصیه می‌کنیم به دنبال واکسیناسیون باشید چون همچنان این روش مؤثرترین روش پیشگیری از این بیماری است.

البته افرادی که صرفنظر از سن، تابه‌حال به بیماری آبله مرغان مبتلا نشدند می‌توانند با دریافت واکسن واریسلا در دو دوز، خود را از این نظر ایمن کنند. براساس اطلاعات موجود به نظر می‌رسد این واکسن هم از ایجاد خود بیماری آبله و هم از بروز زونا جلوگیری می‌کند. اما کسانی که قبلا آبله مرغان گرفته و ویروس خفته در بدن هم دارند می‌توانند از دو نوع واکسن شینگریکس (Shingrix) و واکسن زوستاواکس (Zostavax)  استفاده کنند که تأییدیه سازمان غذا و دارو و همینطور مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری را دارند. این دو واکسن در پیشگیری از بیماری  زونا مؤثر هستند. افراد بالای پنجاه سال بهتر است واکسن شینگریکس را دریافت و افراد بالای  ۶۰ سال هم از واکسن  زوستاواکس استفاده کنند که کمترین عوارض جانبی را دارد.

به جز واکسیناسیون که به صورت ریشه‌ای از ابتلا به بیماری جلوگیری می‌کند، توجه به روش انتشار بیماری هم حائز اهمیت است. به‌همین خاطر بهتر است از تماس نزدیک با افرادی که به زونا مبتلا هستند، پرهیز کنید. همچنین بهتر است همین مسئله را در مورد افراد مبتلا به بیماری آبله مرغان هم درنظر بگیرید تا اساسا به این بیماری مبتلا نشوید.

درپایان امیدوارم از این مرور و همراهی با ۷۲۴پرس دات کام لذت برده باشید. آیا شما هم تجربه ابتلا به این بیماری را داشته‌اید؟ شما از چه روشی برای تسکین درد و مشکلات زونا استفاده کردید؟ فراموش نکنید نظرات و تجربیات خود را با ما درمیان بگذارید.