پنبه ملّه خوسف که در نیم قرن اخیر به فراموشی سپرده شده بود در چند سال اخیر مجدد احیا شد و به ثبت ملی رسید؛ اکنون نیز تلاش‌ها برای ثبت جهانی این محصول در استان خراسان جنوبی ادامه دارد.
به گزارش ۷۲۴پرس، استان پهناور خراسان جنوبی سرزمینی کویری با پتانسیل‌های کشاورزی فراوان، دارای محصولات منحصربه‌فردی مانند پنبه ملّه است که در کتاب نظام‌الدین محمود بن امیراحمد قاری یزدی معروف به «نظام قاری» شاعر سده نهم هجری که دیوانی به نام «دیوان البسه» داشته و در آن به پوشاک مردم زمانه خویش پرداخته، لباس‌های ملّه خوسف ذکر شده است؛ پنبه‌ای با رنگ کرم یا قهوه‌ای طبیعی.
پرواضح است که نام‌بردن از لباس‌هایی با پارچه ملّه در سده نهم هجری نشان از قدمت دیرینه کاشت این محصول در خطه خراسان جنوبی شهرستان خوسف دارد.
اگر به سراغ بزرگان و ریش‌سفیدان شهرستان خوسف بروی، از پنبه و پارچه‌های ملّه به نیکی یاد می‌کنند؛ چراکه روزی اجداد و بزرگانشان این محصول را خوش‌یمن دانسته و از آن برای تولید لباس، سجاده، جانماز، چادر، پرده، قطیفه (قدیفه)، گردن‌پیچ و سایر محصولات استفاده می‌کردند.
تاریخچه این نوع پنبه را هم‌زمان با پنبه سفید دانسته‌اند. همچنین روش‌های کاشت، داشت و برداشت پنبه ملّه مانند پنبه معمولی است؛ اما به واسطه کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند؛ بلکه با چوبالش روی بالشتک حلاجی می‌شود.
آنچه مشهود بوده این است که پنبه جزو سرمایه‌های منطقه و افراد منطقه در گذشته به‌حساب می‌آمده و شاخص‌های دیگری از جمله خوش‌رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه‌ای آجری، نرم‌تر بودن این‌گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه‌های ملّه، استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند برای تولید سرمه چشم به دلیل تقدّس، احترام و قداست پنبه ملّه بین بومیان منطقه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی‌های ساختاری و فیزیکی پنبه ملّه که به نسبت گرم‌تر بوده و برای فصول سرد سال نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد و خاصیت آن که به پشم شتر نزدیک است، موجب تمایز این پنبه شده است.
بر اساس آنچه بزرگان ما نقل می‌کنند در بیش از چهار دهه اخیر، استمرار قهر طبیعت از این محصول پر آب‌بر، روی‌آوردن کشاورزان به کشت ارقام اصلاح شده و وارداتی پنبه و کم‌رنگ‌شدن صنایع‌دستی و تولیدات پرزحمت در کنار رونق پارچه‌های ماشینی، این پنبه را تا مرز منسوخ‌شدن پیش برد و از سال ۹۶ به‌عنوان سال انقراض آن یاد می‌شود.
اما سرنوشت این پنبه خوش‌یمن به همین‌جا ختم نشد و باتوجه به اهمیت فوق‌العاده حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور به‌عنوان یکی از برنامه‌های مهم راهبردی توسعه کشاورزی، به‌منظور احیا و خالص‌سازی این محصول محلی، گام مهمی در تحقق اهداف عالیه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برداشته شد.
از همین روی دانش کشاورزی، فن نخ‌ریسی، سنت‌ها و نمودهای شفاهی پنبه ملّه شهرستان خوسف سال ۹۷ در فهرست ملی میراث‌فرهنگی ناملموس ثبت شد؛ سال ۹۸ نیز در شورای راهبری تعیین شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی، خوسف به‌عنوان شهر ملی پارچه سنتی «مَلّه» معرفی شد و در حال حاضر مسئولان استانی و شهرستانی به دنبال ثبت جهانی این محصول کم‌نظیر هستند.
به گزارش خبرنگار ۷۲۴پرس در خراسان جنوبی، هفته فرهنگی شهرستان خوسف که امسال برای نخستین‌بار از ۲۲ تا ۲۸ آبان برگزار می‌شود فرصت مناسبی برای معرفی پنبه ملّه به‌عنوان یکی از هویت‌های شهرستان خوسف و رونق دوباره صنعت پارچه‌بافی سنتی در این دیار است.
برگزاری نخستین جشنواره شهر ملی ملّهبافی
جشنواره شهر ملی ملّهبافی ۲۵ آبان‌ماه جاری باهدف هم‌فکری و همکاری دستگاه‌های متولی برای ثبت جهانی پنبه ملّه با حضور معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی در شهرستان خوسف برگزار شد.
یکی از حاشیه‌های این جشنواره افتتاح «دبیرخانه شهر ملی ملّه» در شهرستان خوسف بود که به گفته فرماندار این شهر، به‌منظور پیگیری جهانی‌شدن ملّه خوسف، آموزش تخصصی ملّه بافی، نظارت بر کیفیت و میزان تولیدات و هماهنگی بین هنرمندان ملّه بافی افتتاح شده است.
همچنین به همت میراث فرهنگی شهرستان خوسف از پلاک ماندگار منزل هنرمند ملّهبافی مرحومه «صغری طحان» باهدف حفظ هویت شهر ملّه بافی کشور نیز رونمایی شد.
فرماندار خوسف با بیان اینکه ظرفیت مردمی خوسف مهم‌ترین دارایی آن است، اظهار داشت: «این شهرستان هویتی تاریخی و میراثی ارزشمند و بی‌نظیر دارد».
سید علی حسینی، با بیان اینکه توجه به میراث فرهنگی این منطقه، نخستین درخواست مردمان این سرزمین است، یادآور شد: «ملّه با تاریخ کهن این شهرستان گره‌خورده است؛ برکتی که مردم این منطقه پوشیدن آن را خوش‌یمن و نماز خواندن بر روی آن را مقدس و ثواب می‌دانند».
به گزارش خبرنگار ۷۲۴پرس، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان جنوبی هم گفت: «پنبه ملّه و محصولات تولیدی آن به‌عنوان یکی از منحصر به فردترین محصولات تولیدی شهرستان خوسف باید شناسنامه‌دار و برندسازی شود».
جواد اشرفی، در مراسم افتتاحیه دبیرخانه شهر ملی ملّه خوسف، افزود: «اثرهای هنری و دستی، زمانی ارزش دارند که به نام بافنده باشند؛ همچنین دنیا برای معرفی محصولات تولیدی به‌خصوص صنایع‌دستی و سنتی باید خالق اثر را بشناسد».
وی، بر ایجاد بُرد فرا استانی و ملی در حوزه ملّه تأکید کرد و اظهار داشت: «ملّه خوسف می‌تواند یک برند برای میراث فرهنگی خراسان جنوبی باشد».
معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار، ضمن تأکید بر کارهای ابتکاری و تزئینی بر روی پارچه‌های ملّه در راستای بازار پسندی، افزود: «باید از سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی بومی شهرستان بر روی ملّه استفاده شود تا ارزش و جایگاه واقعی آن در کنار سایر محصولات شهرستان حفظ و معرفی گردد».
خوسف شهر اولین‌ها
مدیرکل صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی هم گفت: «برای تهیه پرونده ثبت جهانی پنبه ملّه نیاز به مشارکت دستگاه‌های مربوطه از قبیل جهاد کشاورزی، شهرداری و سایر داریم».
هادی شاهوردی، از خوسف به‌عنوان شهر اولین‌ها در استان یاد کرد و افزود: «خوسف تنها شهرستان دارای ۵ بافت ثبتی، دارای بیشترین مخازن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی کشور، تنها شهرستان دارای بسته کامل اهداف گردشگری اعم از سلامت، فرهنگی، تاریخی و سایر است؛ با‌این‌وجود کمتر موردتوجه واقع شده است».
مدیرکل صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری خوسف، بیان کرد: «در حوزه ملّه امسال اتفاق بزرگی رقم خورد و دبیرخانه شهر ملی ملّه افتتاح شد تا محلی برای سیاست‌گذاری جهت توسعه این محصول باشد».
شاهوردی، اظهار داشت: «اگر در حوزه ثبت جهانی این محصول تلاش می‌کنیم باید سطح زیر کشت این محصول نیز افزایش یابد».
وی، ادامه داد: «نصب المان‌های سطح شهر و نام‌گذاری محلات و مناطق توسط شهرداری باید در اولویت قرار بگیرد؛ ما نیز آمادگی داریم پرونده این محصول را برای ثبت جهانی تهیه کنیم».
شاهوردی، تأکید کرد: «ملّهبافی، پارچه‌بافی و توبافی نیست و تلفیق آن‌ها با سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی می‌تواند در ارزش‌افزوده منطقه تأثیرگذار باشد».
لزوم راه‌اندازی مرکز خرید تضمینی پنبه ملّه
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم گفت: «برای افزایش سطح زیر کشت پنبه ملّه باید مرکز خرید تضمینی این محصول در شهرستان پیگیری و راه‌اندازی شود، در غیر این صورت کشاورزان استقبال نخواهند کرد».
به گزارش ۷۲۴پرس، مهدی جعفری، در نخستین جشنواره شهر ملی ملّه خوسف، افزود: «باید در مرکز خرید تضمینی پنبه، قیمت مناسب تعیین شود تا کشاورزان رغبت بیشتری برای کاشت این محصول داشته باشند».
وی، بیان کرد: «چرخه کامل محصولات ملّه در شهرستان بشرویه فراهم است و امیدواریم شهرستان خوسف با پنبه ملّه نیز جایگاه خود را پیدا کند».
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، تصریح کرد: «قدمت پنبه ملّه به بیش از ۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد؛ اما با ورود بذرهای اصلاح شده از ۳۰ سال قبل، این محصول مورد کم‌توجهی قرار گرفت».
وی، با بیان اینکه سال ۹۶ سال انقراض این محصول در استان بود، اظهار داشت: «این موضوع سبب شد کارشناسان ترویج جهاد کشاورزی به سراغ صندوق‌های قدیمی رفته و بذور این محصول را یافته و سطح زیر کشت را اکنون به ۷ هکتار برسانند».
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، تصریح کرد: «از اهتمام میراث فرهنگی برای ادامه این مسیر و ترویج فرهنگ کاشت و تولید محصولات آن قدردانی می‌کنیم».
همچنین در این مراسم از تعدادی از پیش‌کسوتان تولید ملّه و برگزیدگان مسابقات نخ‌ریسی و بافت پارچه ملّه در شهرستان خوسف تجلیل شد.
گفتنی است رونمایی از چرخ نخ‌ریسی که توسط «محمدامین ملاکی» نیمه‌صنعتی شده است یکی دیگر از برنامه‌های اجرایی در این جشنواره بود.
یکی دیگر از برنامه‌های جشنواره شهر ملی ملّه، امضای تفاهم‌نامه همکاری دو منظوره برای استفاده از ظرفیت‌ها جهت کمک به توسعه تولید پنبه ملّه، صنایع دستی و فروش، بین سازمان جهاد کشاورزی و فرمانداری خوسف بود.
در این تفاهم‌نامه آمده است: «با عنایت به ثبت ملی ملّهبافی خوسف در سطح کشور که نشان از کیفیت، کمیت و ظرفیت بالای این نوع پنبه دارد و با عنایت به ارزش‌افزوده بالای تولید پنبه ملّه و ایجاد اشتغال و درآمد کافی در خانوار روستایی و به‌منظور اتخاذ تدابیر لازم برای کشت این محصول در مناطقی از شهرستان که از ظرفیت‌های لازم برخوردارند و نگاه اصولی به حفظ ذخایر ژنتیکی شهرستان و استان و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بازاریابی و فروش محصولات پنبه ملّه، این تفاهم‌نامه جهت همکاری دو جانبه همکاری بین سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی و فرمانداری شهرستان خوسف، به‌منظور استفاده از ظرفیت‌های طرفین در جهت کمک به توسعه و فروش پنبه ملی تنظیم و تدوین گردید».
شناسایی مناطق مستعد کشت پنبه ملّه، شناسایی کشاورزان علاقه‌مند و پیشرو و برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی در راستای توانمندسازی کشاورزان از جمله تعهدات سازمان جهاد کشاورزی قید شده است.
همچنین حمایت همه‌جانبه از این تفاهم‌نامه و تأمین اعتبارات عمرانی موردنیاز زیرساختی تفاهم‌نامه نیز از جمله تعهدات فرمانداری شهرستان خوسف قید شده است.
روزهای خوش در انتظار پنبه تاریخی خراسان جنوبی
خوشبختانه مسئولان و متولیان خراسان جنوبی در پی آن هستند تا پنبه ملّه خوسف را به ثبت جهانی برسانند و باید بدانیم که جامعه محلی بالاترین سهم را می‌تواند از ثبت جهانی یک اثر داشته باشد.
امروزه، سیاست‌مدارن و متولیان کشورمان از جمله در خراسان جنوبی به‌خوبی اهمیت ثبت جهانی آثار را درک کرده‌اند و بر تعداد ثبت آثار بیشتر همت می‌گمارند.
بدون شک جهانی‌شدن یک اثر فارغ از حفاظت و نگهداری آن اثر، بر جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی و معرفی آن تأثیر مستقیم دارد و جامعه هدف را از حالت ایستا به پویا تبدیل خواهد کرد. از طرفی چون جامعه محلی از ثبت جهانی اثر سود می‌برد به حفاظت از آن نیز اقدام خواهد کرد.
انیمه
#سریال خاندان اژدها
#آشپزی
#خراسان جنوبی