در جوامع امروز، هر چه سرانه‌ی مطالعه بیشتر باشد، درجه‌ی رشد و پیشرفت یک جامعه نیز بیشتر می‌شود. در واقع باید گفت که فرهنگ کتاب و کتابخوانی نقشی مؤثر در بهبود شرایط و امکانات جوامع مدرن امروزی داشته و سطح آگاهی جامعه را افزایش می‌دهند. اما در گذشته مردم چگونه به کتب مورد علاقه‌ی خود دست پیدا می‌کردند؟ 

مدت‌ها پیش از حضور آمازون، کتابخوان‌ها و دیگر وسایل دیجیتالی فعال در حوزه‌ی کتاب، کتابخانه‌های سیار بودند که کتاب و کتابخوانی را همچنان زنده و با نشاط نگه داشته و ارزنده‌ترین محصولات دنیای ادبیات را دم در منزل تحویل می‌دادند. مأموریت اصلی آنها رفت و آمد به روستاهای دورافتاده و حومه‌ی شهرها بود؛ جایی که هیچ کتابخانه‌ای در دسترس مردم قرار نداشت. به همین دلیل بی‌مناسبت ندیدیم که در قالب تصاویری سیاه و سفید و خاطره‌انگیز از آن دوران، یاد آن چهارچرخه‌های ادبی را زنده نگاه داریم؛ همان گونه که زمانی آنها ادبیات و اشتیاق مردم به مطالعه را زنده و پویا نگاه می‌داشتند.

اولین نوع کتابخانه‌ی سیار که با نام «Bookmobile» شناخته می‌شود، برای نخستین بار در «وارینگتون» بریتانیا و در اواخر دهه‌ی ۱۸۵۰ شروع به کار کرد. این کتابخانه‌ی سیار در واقع یک گاری بود که توسط یک اسب کشیده می‌شد و بر طبق تخمین‌های موجود، دست کم دوازده هزار جلد کتاب را در طول اولین سال فعالیت خود به مردم ارائه داد. بعدها اتومبیل جایگزین گاری شد که با فضاسازی مناسب داخل آن، هم کتاب‌ها در قالبی بهتر به خوانندگان عرضه می‌شدند و هم گاهی فضایی برای مطالعه کردن در اختیار علاقمندان به مطالعه قرار می‌گرفت. رفته رفته جذابیت این کتابخانه‌های سیار بیشتر و بیشتر شد؛ به طوری که در میانه‌ی قرن بیستم، آنها به بخشی از زندگی مردم آمریکا مبدل شده بودند.

این روزها این نوع کتابخانه‌های سیار هنوز هم در بخش‌هایی از جهان مشغول فعالیت بوده و خدمات خود را به مدارس، کتابخانه‌ها و دیگر سازمان‌ها ارائه می‌دهند. اما رفته رفته با پیشرفت تکنولوژی نقش و اهمیت آنها در حال کمرنگ تر شدن است و با این حساب روز به روز هزینه‌های برقراری آنها با توجه به بازده و وضعیت موجود، نامناسب‌تر به نظر می‌رسد و شاید دیر یا زود شاهد محو شدن آنها در میان هجوم دنیای دیجیتال باشیم.

شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید این نوع کتابخانه زمانی در ایران نیز مشغول فعالیت بود. به عنوان مثال تصویر خاطره‌انگیز زیر از فعالیت کتابخانه سیار در استان کردستان و در سال ۱۹۷۰ گرفته شده است.

به هر حال بد نیست با مرور این تصاویر خاطره انگیز، به تلاش آنها برای بسط و اشاعه‌ی فرهنگ کتاب و کتابخوانی ارج نهیم.

bookmobile-library-1
bookmobile-library-10
bookmobile-library-11
bookmobile-library-12
bookmobile-library-13
bookmobile-library-14
bookmobile-library-15
bookmobile-library-2
bookmobile-library-3
bookmobile-library-4
bookmobile-library-5
bookmobile-library-6
bookmobile-library-7
bookmobile-library-8
bookmobile-library-9