در دنیای امروز، معماری یکی از ارکان مهم تاثیرگذاری بر رفتار و عملکرد انسان‌هاست؛ چراکه انسان‌ها دائما برای زندگی، کار یا هر فعالیتی در درون این فضاها قرار دارند یا محتوای تصویری آن‌ها را تشکیل می‌دهد. گاهی عدم توجه به اقلیم و یا بروزرسانی براساس زندگی‌های امروز، باعث می‌شود معماری در یک خط سیر فاقد تنوع پیش رود. در مصاحبه با یک پژوهشگر دکتری معماری به الزامات معماری متناسب با روز و نواقص و کاستی‌ها پرداخته‌ایم؛ مواردی که اگر رعایت شود نه تنها زیبایی بصری شهرها بیشتر، بلکه از حوادث و بسیاری ناملایمات جلوگیری خواهد شد.
مهدی حسینی، پژوهشگر دکتری معماری، به مناسبت سوم اردیبهشت، سالروز تولد شیخ بهایی که به‌عنوان «روز معمار» نام‌گذاری شده است، در گفت‌وگو با ۷۲۴پرس اظهار کرد: «شیخ بهایی فردی حکیم، علامه، فقیه، معمار، عارف، اخترشناس، ریاضی‌دان، شاعر، ادیب، تاریخ‌نگار و دانشمند شیعه ایرانی که با بستر، مردمان و خواسته‌های زمانه خود به‌خوبی آشنا بود و به هنر معماری در زمانه خویش اکنونیت داده بود».
وی افزود: «معماری هنر و دانش طراحی ساختمان‌ها و فضاهای شهری است که شامل جنبه‌های هنری، فنی و کاربردی می‌شود در بین هنرها، معماری بیشترین حضور را در زندگی انسان دارد و امتداد فلسفه و اندیشه‌هایی است که انسان به آن‌ها می‌اندیشد. به روایتی سه‌بعدی افکار جامعه بوده و به دیگر روی عینیتی است برای ذهنیت انسان».
حسینی در خصوص تأثیر معماری و شهرسازی بر کیفیت زندگی انسان‌ها گفت: «معماری ظرف زندگی انسان است و انسان خواسته یا ناخواسته تحت‌تأثیر این ظرف قرار می‌گیرد. معماری می‌تواند سبک زندگی و کیفیت آن را تغییر دهد، نحوه تعاملات و ارتباطات اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار دهد و بر اقتصاد خانوار اثرگذار باشد».
این پژوهشگر با بیان اینکه معمار در مواجهه با معماری و شهرسازی می‌کوشد تا شناخت بهتری از مظروف را برای تدوین ظرف مناسب به دست آورد، تصریح کرد: «طراحی مبتنی بر نیازهای فیزیولوژیکی و زیبایی‌شناسانه افراد می‌تواند سطح رضایت و رفاه را در افراد افزایش دهد. معماری و شهرسازی تأثیر عمیقی بر رفتار ما دارند؛ فضاهای شهری می‌توانند بر احساسات، افکار، تعاملات اجتماعی و حتی سلامت جسمی و روانی ما تأثیر بگذارند».
حسینی افزود: «فضاهای زیبا و دلپذیر می‌توانند حس شادی، آرامش و تعلق خاطر ایجاد کنند، درحالی‌که فضاهای پرآشوب و نامناسب ممکن است حس استرس، اضطراب و ناامیدی را به وجود آورند. فضاهای الهام‌بخش نیز می‌توانند خلاقیت و نوآوری را تحریک کنند، درحالی‌که فضاهای خسته‌کننده و یکنواخت ممکن است تمرکز و انگیزه را کاهش دهند»
وی به تأثیر معماری بر تعاملات اجتماعی اشاره کرد و گفت: «فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، میدان‌ها و پیاده‌روها می‌توانند تعاملات اجتماعی را افزایش دهند و حس همبستگی ایجاد کنند. در مقابل، فضاهای خصوصی و بسته می‌توانند باعث انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی شوند».
حسینی افزود: «فضاهای سالم و ایمن می‌توانند بر سلامت جسمی و روانی ما تأثیر مثبت بگذارند. دسترسی آسان به فضاهای سبز، هوای پاک و امکانات ورزشی می‌تواند به کاهش استرس، افزایش فعالیت بدنی و بهبود کیفیت خواب کمک کند».
معماری؛ ابزاری برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی
حسینی در پاسخ به این سؤال که آیا معماری می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی جوامع مورد استفاده قرار گیرد، گفت: «پاسخ به این سؤال مثبت است. حجم زیادی از اقتصاد خانوار مربوط به تأمین مسکن است و واحدهای مسکونی تأثیر چشمگیری بر نحوه تعاملات اجتماعی دارند. حسینی بیان داشت که در معماری سنتی به این موضوع پرداخته شده و در مسکن امروزی نیز باید مورد توجه باشد».
وی افزود: «بهای تمام‌شده ساختمان، هزینه نگهداری و تأمین انرژی آن تأثیر عمده‌ای بر اقتصاد خانوار دارد. در مسائل اجتماعی، شناخت بهره‌برداران و ذی‌نفعان معماری می‌تواند نقش اساسی در ایجاد تعاملات مثبت اجتماعی ایفا کند»
حسینی در ادامه به چالش‌هایی از جمله موضوع محرمیت، عدم مشرف بودن، نحوه استفاده از مشاعات و دسترسی‌ها اشاره کرد که می‌تواند مسائل اجتماعی پیچیده‌ای را ایجاد کند. وی تأکید کرد: «حوزه معماری نیز مانند سایر حوزه‌ها تحت‌تأثیر پیشرفت علم‌وفناوری قرار گرفته است. در طراحی و ساخت می‌توان از نرم‌افزارهای جدید طراحی و مدلینگ و مصالح ساختمانی جدیدی که هم سبک و هم کم‌مصرف در تبادل حرارتی و صوتی هستند، بهره برد».
وی همچنین به استفاده از هوش مصنوعی در طراحی و شناخت پروژه‌ها به‌عنوان جذابیت‌های کنونی این رشته اشاره کرد. هوشمندسازی ساختمان‌ها و اینترنت اشیا، باوجود محدودیت‌ها، می‌توانند به رفاه و آسایش خانواده‌ها کمک کنند. حسینی بیان کرد: «سبک‌های معماری مانند ارگانیک و بیونیک می‌توانند به بهبود محیط‌زیست و حل بحران ناترازی انرژی کمک کنند».
این معمار خاطرنشان کرد: «تجربه نشان می‌دهد افرادی که به رشته معماری علاقه‌مندند در این حوزه موفق خواهند بود. برای موفقیت در این رشته، نیاز است که فرد در رشته‌ها و علوم مختلف سررشته داشته باشد. به قولی همه‌چیزدان باشند. به‌طورکلی، معماران باید ترکیبی از روان‌شناسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی، فلسفه، علوم اجتماعی، حقوق و سایر علوم را در خود داشته باشند تا بتوانند از برهم‌کنش همه دانش‌ها طرح‌هایی خوب و قابل‌ارائه، ارائه کنند».
حسینی به چالش‌های حوزه مرمت و نگهداری بناهای تاریخی و طراحی و اجرای پروژه‌های جدید با الهام از معماری ایرانی - اسلامی اشاره و بیان کرد: «کمبود بودجه و منابع مالی یکی از این چالش‌هاست. عدم آگاهی و توجه کافی به ارزش و اهمیت معماری ایرانی - اسلامی نیز از دیگر چالش‌ها به شمار می‌رود که می‌تواند منجر به تخریب بناهای تاریخی و ساخت‌وسازهای نامناسب در بافت‌های قدیمی شود».
تغییر سبک زندگی و توجه به نیازهای جدید در معماری
وی همچنین به تغییر سبک زندگی و نیازهای جدید اشاره کرد و تأکید کرد که الگوهای معماری سنتی ممکن است به طور کامل پاسخگو نباشند؛ بنابراین، یافتن راهکارهایی برای تلفیق معماری ایرانی - اسلامی با نیازهای مدرن یک چالش مهم است.
حسینی بر طراحی الگوی معماری مدارس سازگار با اقلیم و فرهنگ منطقه تأکید کرد و گفت: «اگرچه بناهایی داریم که اقلیم‌گرایی و خوش‌باوری را مدنظر قرار داده‌اند، اما متأسفانه در طراحی مدارس و سایر بناها به اقلیم و فرهنگ منطقه توجه کافی نمی‌شود و آنچه اغلب مرسوم است تهیه نقشه‌های تیپ و اجرای آن برای همه اقالیم بکار گرفته می‌شود. معماران باید بامطالعه دقیق از اقلیم و فرهنگ منطقه، مصالح بومی و سنتی را در ساخت فضاها به کار ببرند. استفاده از مصالح بومی و سنتی نه‌تنها به حفظ هویت منطقه کمک می‌کند، بلکه باعث کاهش هزینه‌ها و سازگاری بیشتر با محیط‌زیست می‌شود».
وی با تأکید بر بهره‌گیری از الگوهای معماری سنتی، افزود: «الگوهای معماری سنتی ایرانی - اسلامی، مانند حیاط مرکزی، ایوان، بادگیر و غیره، می‌توانند در طراحی مدارس مدرن نیز به کار گرفته شوند تا فضایی دلپذیر و کارآمد ایجاد شود. آموزش تصمیم‌گیرندگان و آگاه‌کردن آن‌ها از اثرات طراحی نیز از دیگر موارد مهم است».
حسینی با اشاره به روند معاصرسازی آپارتمان‌های مسکونی، تأکید کرد ترجیح می‌دهم واژه معاصرسازی را با اکنونیت پیداکردن معماری تغییر دهم چرا که هدف از این رویکرد، صرفاً تقلید از الگوهای غربی یا معاصر نیست، بلکه تلاش برای خلق فضاهایی است که به بهترین نحو پاسخگوی نیازهای ساکنان بوده و با شرایط زندگی معاصر سازگار باشند. وی بهبود کیفیت زندگی، افزایش بهره‌وری، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و ایجاد تنوع در طراحی را از جمله مزایای این رویکرد برشمرد.
مکانیزم‌های مدرنیزاسیون شهری
وی با اشاره به افزایش بهره‌وری به‌عنوان دیگر مزیت معاصرسازی، ادامه داد: «طراحی مناسب فضاهای داخلی و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری و کارایی ساکنان شود. صرفه‌جویی در انرژی نیز از دیگر مزیت‌هاست چراکه استفاده از مصالح عایق، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی کارآمد و انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش هزینه‌ها شود».
وی با اشاره به مزیت تنوع در طراحی، افزود: «معاصرسازی آپارتمان‌ها می‌تواند باعث ایجاد تنوع و تکثر در طراحی و معماری شهری شود».
حسینی در پاسخ به سؤال که مدرنیزاسیون شهری نیازمند چه مکانیزمهایی است بیان کرد: «مدرنیزاسیون شهری یک رویکرد جامع و چندجانبه است که شامل مکانیزمهایی می‌شود که برنامه‌ریزی شهری از جمله آن‌هاست؛ برنامه‌ریزی شهری باید مبتنی بر اصول توسعه پایدار، عدالت اجتماعی و مشارکت مردمی باشد».
وی با اشاره به توسعه زیرساخت‌ها، افزود: «زیرساخت‌های شهری، مانند حمل‌ونقل، آب، برق، فاضلاب و غیره، باید به طور مناسب توسعه و نوسازی شوند. بهبود حمل‌ونقل عمومی نیز از دیگر مکانیزم‌هاست که حمل‌ونقل عمومی باید کارآمد، ارزان و در دسترس باشد تا مردم را به استفاده از وسایل نقلیه شخصی تشویق کند. وی با اشاره به مکانیزم توسعه فضاهای سبز، بیان کرد: فضاهای سبز باید در سطح شهر گسترش یابند تا کیفیت هوا و زندگی مردم بهبود یابد. بهسازی بافت‌های فرسوده نیز مکانیزم دیگری است؛ چراکه بافت‌های فرسوده باید بهسازی و نوسازی شوند تا شرایط زندگی ساکنان بهبود یابد».
حسینی با اشاره به مکانیزم استفاده از فناوری‌های نوین، اظهار کرد: «فناوری‌های نوین، مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و غیره، می‌توانند در مدیریت شهری و ارائه خدمات به مردم به کار گرفته شوند. توسعه اقتصاد شهری نیز اهرم دیگری است؛ چراکه اقتصاد شهری باید متنوع و پویا باشد تا فرصت‌های شغلی مناسب برای مردم ایجاد شود».
تقلید کورکورانه از معماری غربی به یک معضل جدی در شهرهای ما تبدیل شده
وی با اشاره به معضل تقلید کورکورانه، افراطی و ناشیانه از معماری غربی، تصریح کرد: «معماری به‌مثابه پزشکی است؛ همان‌گونه که پزشک برای هر بیمار باتوجه‌به ویژگی‌ها و شرایط خاص او دارویی منحصربه‌فرد تجویز می‌کند، معماران نیز باید آثاری خلق کنند که موارد خاص جامعه و شهروندان را در نظر گرفته و بر مبنای سبک زندگی، نیازها و محدودیت‌های آن‌ها طراحی نمایند. فرض کنید که نسخه‌ای که یک معمار غربی برای جامعه خود تدوین کرده، برای یک جامعه دیگر به کار گرفته شود؛ در چنین حالتی، آن نسخه نه‌تنها اثربخش نخواهد بود، بلکه می‌تواند مشکلاتی عمده در دو بعد کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد نماید».
وی افزود: «متأسفانه، تقلید کورکورانه از معماری غربی به یک معضل جدی در شهرهای ما تبدیل شده و این امر باعث ازبین‌رفتن هویت ارزشمند معماری ایرانی - اسلامی گردیده است. بی‌تردید، این فرایند به خلق فضاهایی بی‌روح و ناهمگون منجر شده که از الگوهای غنی فرهنگی و تاریخی ما فاصله می‌گیرند و به هویت اجتماعی ما لطمه می‌زنند؛ بنابراین، ضرورت دارد به درک عمیق‌تری از اصول معماری بومی و تاریخی خود برسیم و تلاش کنیم که آثار معماری‌مان نه‌تنها نمایانگر نیازهای امروزین، بلکه تجلی‌گر روح، فرهنگ و تاریخ سرزمینی باشد که در آن زیست می‌کنیم».
وی یادآور شد: «برای گذر از این چالش، ارتقای دانش معماری و بهره‌مندی از فناوری‌های نوین امری ضروری است. معماران و طراحان، به‌عنوان خالقان فضاهای زیستی، باید باهویت غنی تاریخی، فرهنگی و اقلیمی ایران آشنایی ژرف داشته باشند و توانایی تلفیق الگوهای اصیل معماری سنتی با نیازهای معاصر را دارا باشند. بهره‌گیری از دانش‌های نوین در زمینه معماری پایدار، طراحی اکولوژیک و سایر رویکردهای پیشرو نیز امری حیاتی است تا فضاهایی کارآمد، همساز با محیط‌زیست و منعکس‌کننده هویت فرهنگی و اجتماعی پدید آوریم. تنها با تلفیق دانش سنتی و نوآوری می‌توانیم به خلق فضاهایی دست یابیم که هم با نیازهای امروز هماهنگ باشد و هم هویت اصیل ایرانی را پاس بدارد».
اسکار
#آشپزی
#خراسان جنوبی