حالت تهوع و استفراغ، حالت‌های بدنی آزاردهنده‌ای هستند که می‌توانند برای مدتی ما را از کار و فعالیت باز دارند. معمولا تهوع و استفراغ به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند که در این مطلب به بیان آن‌ها پرداخته و روش‌های درمان هر یک را توضیخ می‌دهیم.

حالت تهوع ناشی از ناراحتی معده است که معمولا قبل از استفراغ ایجاد می‌شود. در استفراغ، محتویات معده‌ی فرد به صورت غیر ارادی از دهانش خارج می‌شوند.

تهوع و استفراغ به چه دلیل اتفاق می‌افتند؟

تهوع و استفراغ به خودی خود بیماری نیستند، اما می‌توانند نشانه‌ی بسیاری از بیماری‌‌ها مانند موارد زیر باشند:

  • دریازدگی
  • مراحل اولیه‌ی بارداری (در ۵۰ تا ۹۰ درصد بارداری‌‌ها حالت تهوع و در ۲۵ تا ۵۵ درصد آن‌‌ها استفراغ وجود دارد.)
  • عوارض جانبی بعضی داروها
  • دردهای شدید
  • استرس‌‌های احساسی (مانند ترس)
  • مشکلات صفرا
  • مسمومیت غذایی
  • عفونت‌‌ها (مانند آنفولانزای معده)
  • گرمازدگی
  • واکنش به بوهای خاص
  • حمله‌ی قلبی
  • نارسایی یا آسیب مغزی
  • تومور مغزی
  • زخم‌‌ها
  • انواع مختلف سرطان
  • بیماری‌‌های روحی
  • گاستاپراسز یا تخلیه‌ی آرام معده (وضعیتی که در افراد مبتلا به دیابت دیده می‌شود).
  • مصرف سم یا نوشیدن مقادیر زیاد الکل

علت‌‌های استفراغ بر حسب سن متفاوت است. استفراغ در کودکان می‌توان به دلایلی چون عفونت ویروسی، مسمومیت غذایی، آلرژی به شیر، بیماری‌‌های حرکتی، گرمازدگی، سرفه، مسدود شدن روده یا تب بالا باشد.

زمان تهوع یا استفراغ هم می‌تواند علت آن را نشان دهد. وقتی استفراغ مدت کوتاهی پس از صرف غذا باشد، ممکن است علت آن مسمومیت غذایی، گاستریت (التهاب معده) یا پرخوری عصبی باشد. تهوع یا مسمومیت غذایی می‌تواند یک تا هشت ساعت پس از مسمومیت غذایی خود را نشان دهد. با این حال، برخی از باکتری‌‌های مضر مواد غذایی، مانند سالمونلا می‌توانند در دراز مدت‌تر عوارض خود را نشان دهند.

آیا استفراغ مضر است؟

معمولا استفراغ بی‌ضرر است اما می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر باشد. مننژیت، آپاندیس، تومور مغزی و انسداد روده از جمله بیماری‌‌های خطرناکی محسوب می‌شوند که معمولا با تهوع و استفراغ هستند.

مشکل دیگری که در خصوص استفراغ وجود دارد، کم آبی بدن است. البته در مورد بزرگسالان این نگرانی وجود ندارد چرا که با توجه به علایمی چون تشنگی و خشکی لب‌‌ها می‌توانند کم آبی بدن را تشخیص دهند. اما در مورد کودکان خطر ابتلا به کم آبی به خصوص با بروز اسهال بیشتر است چرا که آن‌‌ها اغلب قادر به تشخیص نشانه‌‌های کم آبی بدن نیستند. از این رو شرایطی چون کاهش ادرار و عرق نوزادان باید مورد توجه قرار بگیرد.

استفراغ‌‌های مکرر در زنان باردار هم می‌تواند نشانه‌ی یک مشکل جدی به نام «استفراغ شدید حاملگی» یا hyperemesis gravidarum باشد. این حالت به این دلیل رخ می‌دهد که تعادل مایعات بدن دچار اختلال شده و می‌تواند سلامت مادر را به خطر انداخته یا منجر به تولد نوزاد نارس شود.

در موارد نادری هم، استفراغ بیش از حد ممکن است به پارگی مری یا Mallory-Weiss بیانجامد که یک حالت اورژانسی محسوب می‌شود.

چه موقع به علت تهوع و استفراغ به پزشک مراجعه کنیم؟

برای تهوع و استفراغ در این موارد با پزشک تماس بگیرید:

  • چنانچه حالت تهوع بیش از چند روز طول بکشد، احتمال بارداری وجود دارد.
  • اگر درمان‌‌های خانگی جواب نداد، ممکن است استفراغ موجود ناشی از آسیب در اثر ضربه به سر یا عفونت باشد.
  • چنانچه اسهال، استفراغ و دیگر نشانه‌‌های کم آبی بدن بیشتر از یک روز طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
  • در مورد کودکان زیر شش سال، چنانچه استفراغ آن‌‌ها بیش از چند ساعت طول کشید مراجعه به پزشک ضروری است.

در صورت مشاهده‌ی هر یک از موارد زیر همراه استفراغ هر چه زودتر به مراقبت‌‌های پزشکی مراجعه کنید:

  • وجود خون در استفراغ (رنگ قرمز تیره)
  • سر درد شدید یا سفت شدن گردن
  • بی‌حالی، گیجی یا کاهش هوشیاری
  • دردهای شدید شکمی
  • اسهال
  • تنفس سریع یا گسسته

روش‌‌های درمان استفراغ

روش‌‌های درمان استفراغ (بدون توجه به سن یا علت) شامل موارد زیر است:

  • نوشیدن تدریجی مایعات شفاف
  • اجتناب از خوردن غذاهای جامد تا زمانی که استفراغ برطرف شود
  • چنانچه استفراغ و اسهال بیشتر از ۲۴ ساعت طول کشید از محلول‌‌های الکترولیت خوراکی استفاده کنید.
  • زنان باردار که دچار تهوع صبح‌گاهی می‌شوند می‌توانند قبل از رفتن به رختخواب غذاهای پروتئینی مانند گوشت بدون چربی یا پنیر مصرف کنند.
  • استفراغ یکی از عوارض داروهای درمانی سرطان است. در این میان داروهای تجویزی و غیر تجویزی وجود دارد که می‌تواند در کنترل استفراغ و سرگیجه به کار رود. با این حال، قبل از استفاده از هر یک از این راهکارهای درمانی، با یک پزشک مشورت کنید.

پیشگیری از تهوع چگونه است؟

  • راه‌‌های متعددی برای جلوگیری از حالت تهوع وجود دارد:
  • به جای سه وعده‌ی غذایی مفصل، تعداد وعده‌‌های غذایی را بیشتر و مقدار آن‌‌ها را کم‌تر کنید.
  • به آرامی غذا بخورید.
  • از مواد غذایی سخت هضم پرهیز کنید.
  • در صورت تهوع و استفراغ به وسیله غذاهای گرم یا داغ، غذاهای سرد یا قابل مصرف در دمای اتاق بخورید.
  • پس از غذا خوردن استراحت کرده و سر خود را حدود ۳۰ سانتی متر بالاتر از سطح پاهای خود قرار دهید.
  • بین وعده‌‌های غذایی مایعات مصرف کنید.
  • سعی کنید وقتی شروع به خوردن دوباره‌ی غذا کنید که تهوع شما کم‌تر شده باشد.
  • چگونه در هنگام تهوع می‌توان از استفراغ جلوگیری کرد؟
  • وقتی شروع به احساس تهوع می‌کنید، ممکن است بتوانید با این روش‌‌ها از استفراغ جلوگیری کنید:
  • نوشیدن مقدار کمی از مایعات روشن و شیرین مانند نوشابه یا آب میوه (به جز آب پرتقال و گریپ فروت، چرا که این نوشیدنی‌‌ها خیلی اسیدی هستند)
  • در هنگام تهوع سعی کنید در موقعیت نشسته یا درازکش قرار بگیرید. فعالیت بدنی ممکن است تهوع را بدتر کرده و منجر به استفراغ شود.

برای جلوگیری از تهوع و استفراغ در کودکان:

  • برای درمان تهوع کودکان داخل ماشین آن‌‌ها را روی صندلی عقب قرار دهید. چرا که تماشای حرکات سریع از پنجره‌‌های جانبی باعث می‌شود حالت تهوع بدتر شود. همچنین انجام بازی‌‌های ویدیویی یا کتاب خواندن در داخل ماشین می‌تواند باعث ایجاد تهوع شود.
  • اجازه ندهید که بچه‌‌ها همزمان هنگام غذا خوردن بازی هم بکنند.