جشنوارهی فیلم ساندنس (Sundance Film Festival) یک جشنوارهی مطرح فیلمهای آمریکایی است که هرساله در دو شهر پارک سیتی (Park City) و سالت لیک سیتی (Salt Lake City) ایالت یوتا برگزار میشود. این جشنواره که در سال گذشتهی میلادی میزبان حدود ۴۶.۶۶۰ بازدید کننده بود، در حقیقت بزرگترین جشنوارهی فیلمهای مستقل در ایالات متحدهی آمریکا است.
هر ساله در ماه ژانویه شاهد برگزاری جشنوارهی فیلم ساندنس هستیم که در مجموع ویترین تازهترین کارهای فیلمسازان مستقل آمریکایی و بینالمللی است. این جشنواره شامل بخشهای رقابتی همچون فیلمهای داستانی و مستند آمریکایی، داستانی و مستند سینمای جهان در هر دو بخش فیلم کوتاه و بلند است؛ همچنین این جشنواره شاهد نمایش آثار بینالمللی در بخشهای غیر رقابتی همچون فیلمهای تجربی، نخستین معرفی یک فیلم چه در بخش داستانی و چه مستند (Premieres and Documentary Premieres)، بخش «NEXT»، بخش «Midnight» که به نمایش فیلمهایی در ژانر وحشت، کمدی، سورئال و انیمیشنهای غیر متعارف اختصاص دارد، بخش تماشاگران و بخش کودکان اختصاص دارد.
اما با نگاهی به تاریخچهی این جشنواره در مییابیم که ساندنس نخستین بار در ماه آگوست سال ۱۹۷۸ در شهر «سالت لیک سیتی» آغاز به کار کرد؛ البته در آن زمان این جشنواره با نام «فستیوال فیلم یوتا» شناخته میشد و بیشتر در جهت جذب فیلمسازان این ایالت فعالیت میکرد.
نویسنده، کارگردان و تهیه کننده تئاتر آمریکایی «استرلینگ ون واگنن» (Sterling Van Wagenen) ، «جان ارل» (Jhon Earle) و فیلمساز مستقل «کرینا همپتون کاتانییا» (Cirina Hampton Catania) که هر دو در آن زمان جزو هیئت فیلم یوتا بودند را باید پایه گذاران اصلی این فستیوال دانست.
در سال ۱۹۷۸ این جشنواره شاهد نمایش فیلمهایی همون کابوی نیمه شب به کارگردانی «جان شلینجزر»، اتوبوسی به نام هوس به کارگردانی «الیا کازان»، فیلم رهایی یا بازماندگان به کارگردانی «جان بورمن»، فیلم جنایی «Mean Streets» به کارگردانی «مارتین اسکورسیزی» و بوی خوش موفقیت به کارگردانی «الکساندر مکندریک» بود.
در آن زمان این جشنواره با ریاست بازیگر محبوب آمریکایی رابرت ردفورد (Robert Redford) و کمک و حمایتهای فرماندار یوتا «اسکات متیسون» (Scott M. Matheson) برگزار شد و هدف اصلی آن بیشتر نمایش فیلمهایی بود که توسط کشور آمریکا تهیه و تولید شده بودند. ضمن آنکه در این میان این جشنواره گوشه چشمی هم به پتانسیل فیلمهای مستقل و افزایش توجه عمومی به فیلمسازان یوتا داشت.
در آن زمان این جشنواره بیشتر به معرفی فیلمهای مستقل آمریکایی، فیلمهای قدیمی خوش ساخت و البته اهدای جایزه فرانک کاپرا میپرداخت. برگزار کنندگان این جشنواره همچنین در نظر داشتند تا کار فیلمسازان فعال در خارج از سیستم هالیوود را نیز مورد توجه قرار دهند.
هیئت داوران در سال ۱۹۷۸ به ریاست گری آلیسون (Gary Allison) شکل گرفت و افرادی همچون «ورنا فیلندز» (Verna Fields)، «لینوود دان» (Linwood Dunn)، «کاترین راس»(Katharine Ross) ، «مارک رایدل» (Mark Rydell)و «چارلز سیلیر» (Charles E. Sellier) در آن عضویت داشتند.
در سال ۱۹۷۹ بیش از ۶۰ فیلم در این فستیوال به نمایش درآمد و البته شاهد حضور چهرههای سرشناس دنیای هالیود نیز در این جشنواره بودیم. همچنین در آن سال اولین جایزهی فرانک کاپرا به هنرپیشه و ستارهی هالیوودی «جیمی استوارت» (Jimmy Stewart) اهدا شد. در سال ۱۹۸۰ یکی از بانیان این جشنواره یعنی کاتانیا از این فستیوال جدا شده و حرفهی تهیه کنندگی در هالیوود را آغاز کرد.
فاکتورهای متعددی به رشد این جشنواره کمک کردند که شاید اولین و مهمترین آنها حضور ستارهی خوش سیما و محبوب هالیوود و ساکن یوتا یعنی «رابرت ردفورد» بود که بر صندلی ریاست این جشنواره تکیه زد؛ واقعیت این است که به کمک نام ردفورد توجهات بیشتری معطوف این فستیوال شده و بیشتر مورد اقبال عموم قرار گرفت. مورد دوم عطش این منطقه برای نمایش فیلمهای ساخت آمریکا بود که پیشتر در سال ۱۹۷۱ فستیوال فیلمهای آمریکایی در دالاس نیز آن را تجربه کرده بود. در سال ۱۹۸۱ این جشنواره شاهد دو تغییر عمده بود؛ یکی تغییر مکان و برگزاری در شهر پارک سیتی و دیگری تغییر زمان آن از ماه سپتامبر به ژانویه.
جایجایی از اواخر تابستان به میانهی زمستان ظاهراً به پیشنهاد کارگردان معروف «سیدنی پولاک» (Sydney Pollack) انجام شد که معتقد بود این تاریخ به دلیل فراهم آوردن فرصتی برای اسکی کردن، توجهات بیشتری را معطوف این جشنواره کرده و از سوی دیگر بیشتر مورد پسند ستارگان هالیوودی قرار میگیرد.
در سال ۱۹۸۴ مؤسسهی ساندنس به ریاست «استرلینگ ون واگنن» مدیریت فستیوال فیلم آمریکا را به دست گرفت. در سال ۱۹۹۱ این فستیوال به صورت رسمی به «فستیوال فیلم ساندنس» تغییر اسم داد که در واقع از شخصیت رابرت ردفورد در فیلم «بوچ کسیدی و ساندنس کید» الهام گرفته شده بود.
این جشنواره در طول سالیانی که گذشت، از یک مراسم مختصر و مفید با حضور ستارگان مستقل از دنیای هالیوود به یک فانتزی پر زرق و برق با حضور هنرپیشههای معروف هالیوودی، پاپاراتزیها و سالنهای مجلل ترتیب داده شده توسط شرکتهایی که هیچ ارتباطی با دنیای فیلم و جشنوارهی ساندنس ندارند، تبدیل شده است.
از سوی دیگر در زمان آغاز به کار این جشنواره، بسیاری از فیلمسازان نوپا تلاش میکردند تا آثار خود را در این فستیوال به نمایش بگذارند؛ چرا که در صورت یک نمایش موفق در این جشنواره، از شانس خوبی برای کار کردن با استودیوهای بزرگ فیلمسازی و نیز تهیه کنندگان مطرح این عرصه بهرهمند میشدند. این مسئله به خوبی در آثاری که در دههی نود در این جشنواره به نمایش درمیآمد، روشن و آشکار است. فیلمهایی با بودجهای کم تهیه و تولید میشدند. اما در سال ۲۰۰۰ ، تغییر ذائقهی برگزار کنندگان و نیز فیلمسازانی که آثار خود را روانهی این جشنواره میکردند به خوبی مشهود است؛ آن هم با نمایش فیلمهای معروف که با حضور چندین ستارهی طراز اول این عرصه و صرف هزینههای سنگین ساخته میشدند.
برگزار کنندگان از سوی دیگر به دنبال نمایش گستردهتری از این جشنواره بودند. به همین خاطر در اکتبر سال ۲۰۱۰ رابرت ردفورد از تصمیم برای برگزاری این فستیوال در شهر لندن خبر داد و در ماه مارس همان سال، او به صورت رسمی اعلام کرد که ساندنس لندن در ورزشگاه «The O2» و از ۲۶ تا ۲۹ ماه آوریل سال ۲۰۱۲ برگزار خواهد شد و این نخستین باری بود که این جشنواره در خارج از ایالات متحده شروع به فعالیت کرد.
در همین رابطه رابرت ردفورد در یک نشست خبری اعلام کرد از اینکه این جشنواره در خارج از آمریکا برگزار میشود استقبال کرده و از اتخاذ این تصمیم راضی است؛ چرا که در قالب این نمایش، بخشی از فرهنگ آمریکایی را در شهر لندن یعنی شهری که خود از بعد تاریخی از غنای قابل توجهی برخوردار است، به نمایش گذاشته شده. او همچنین اضافه کرد که هدف از آوردن ساندنس به لندن معرفی سینمای مستقل کشور آمریکا و هنرمندان این عرصه به شکلی گستردهتر است و در عین حال آنها مایل هستند که تصویری از کشورشان ارائه دهند که صدای همه اقشار این جامعه را به گوش جهان برساند، نه تنها یک طیف خاص را.
سال ۲۰۱۳ فستیوال ساندنس لندن از ۲۵ تا ۲۸ آوریل برگزار شد و شرکت «جگوار» (خودروساز معروف) در نقش اسپانسر این مراسم ظاهر گردید. در سال ۲۰۱۴ باز هم این جشنواره در ماه آوریل برگزار شد؛ اما اعلام شد که ساندنس لندن در سال ۲۰۱۵ برگزار نخواهد شد. سال ۲۰۱۶ باز هم شاهد برگزاری مجدد آن از تاریخ دهم تا دوازدهم ماه ژوئن در شهر تاریخی لندن بودیم و قرار است این مراسم در سال جاری میلادی از تاریخ یکم تا چهارم ماه ژوئن برگزار شود.
در مجموع شاید بهترین معرفی برای این جشنواره این باشد:
مؤسسهی ساندنس با فعالیتهای خود در این حوزه، راه توسعه و پیشرفت هنرمندان مستقل و مسیر را برای نمایش جدیدترین آثارشان را هموار کرده است. این جشنواره تاکنون مکانی مناسب برای معرفی هزاران هنرمند مستقل از سراسر جهان فراهم آورده است و کارگردانان، نویسندگان، آهنگسازان، نمایشنامهنویسان و بازیگران تئاتر فرصتی مناسب برای نمایش استعداد و تواناییهای خود پیدا و در ادامه با سرعت بیشتری در مسیر پیشرفت و بیشتر شناختهشدن حرکت کردهاند.
فراموش نکنیم فیلمهای بسیاری از فیلمسازان مشهور جهان همچون کوئنتین تارانتینو، استیون سودربرگ، جیم جارموش و کوین اسمیت برای نخستینبار در این جشنواره به نمایش درآمده و به موفقیت دست پیدا کردند.
به هر روی جشنوارهی ساندنس امسال از تاریخ ۱۹ تا ۲۹ ماه ژانویه (۳۰ دی تا ۱۰ بهمن ۹۵) برگزار خواهد شد و باید دید امسال کدام فیلمسازان برگ برنده را در دست دارند و جوایز این دوره را درو خواهند کرد.